Viêm màng não

Viêm màng não là gì?

Màng não là các lớp mô mỏng bao bọc xung quanh não bộ và tủy sống, có tác dụng bảo vệ hệ thần kinh trung ương khỏi những tổn thương cơ học, nhiễm trùng và các tác nhân có hại từ bên ngoài. Viêm màng não (Meningitis) xảy ra khi các lớp bảo vệ xung quanh não và tủy sống bị viêm nhiễm.

Nguyên nhân viêm màng não

Viêm màng não có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, bao gồm vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng và các bệnh lý không nhiễm trùng.

Viêm màng não do vi khuẩn

Viêm màng não do vi khuẩn trước đây phổ biến ở bệnh nhi. Tuy nhiên, khi vaccine được phát triển và sử dụng rộng rãi, tỷ lệ mắc bệnh viêm màng não cấp tính do vi khuẩn đã giảm và dịch tễ học của vi sinh vật gây bệnh đã thay đổi.

Có khoảng 50 loại vi khuẩn khác nhau có thể gây viêm màng não, trong đó phổ biến gồm:

• Liên cầu khuẩn nhóm B
• Streptococcus pneumoniae (Phế cầu khuẩn)
• Neisseria meningitidis (Não mô cầu)
• Haemophilus influenzae
• Listeria monocytogenes
• Escherichia coli (E. coli)

Hầu hết các vi khuẩn gây viêm màng não như não mô cầu, phế cầu khuẩn và Haemophilus influenzae đều có trong mũi và cổ họng của con người. Chúng lây lan từ người này sang người khác qua các giọt bắt hoặc dịch tiết chứa mầm bệnh. Liên cầu khuẩn nhóm B thường tồn tại trong ruột hoặc âm đạo của con người và có thể lây từ mẹ sang con trong khoảng thời gian sinh ra.

Viêm màng não do virus

Viêm màng não do virus là loại viêm màng não phổ biến. Hầu hết những người bị viêm màng não do virus nhẹ thường tự khỏi trong vòng 7 đến 10 ngày. Những người tiếp xúc gần gũi với người bị viêm màng não do vi-rút có thể bị nhiễm loại vi-rút khiến người đó bị bệnh. 

Enterovirus là tác nhân gây bệnh viêm màng não do virus phổ biến nhất, thường xảy ra ở trẻ em và thanh niên. Enterovirus có thể lây truyền qua dịch tiết đường hô hấp hoặc qua đường phân-miệng. Hoặc có thể lây truyền từ người mẹ bị nhiễm bệnh sang con qua nhau thai hoặc qua việc cho con bú.

Một số loại virus gây viêm màng não phổ biến khác gồm có Enterovirus là tác nhân gây bệnh viêm màng não do virus phổ biến khác gồm virus Herpes Simplex, virus sởi, virus quai bị, virus rubella.

Nấm và ký sinh trùng

Nấm và ký sinh trùng cũng có thể gây viêm màng não, nhưng rất hiếm. Một số loại nấm và ký sinh trùng gây viêm màng não thường gặp gồm:

• Candida: Gây ra các triệu chứng như đau đầu, sốt và cứng gáy.
• Cryptococcus neoformans: Có thể gây viêm màng não ở những người có hệ miễn dịch kém.
• Toxoplasma gondii: Là nguyên nhân chính gây ra viêm màng não ở người bệnh AIDS và những người có hệ miễn dịch yếu.
• Plasmodium falciparum: Gây ra sốt rét, một loại bệnh sốt cao do côn trùng truyền nhiễm.

Các bệnh lý không nhiễm trùng

Một số bệnh lý không nhiễm trùng cũng có thể gây viêm màng não, chẳng hạn như lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp, bệnh sarcoidosis và ung thư.

Triệu chứng và dấu hiệu viêm màng não

Trên thực tế, các dấu hiệu và triệu chứng của viêm màng não có thể tương tự như các bệnh khác như viêm não hoặc áp xe não. Triệu chứng, dấu hiệu khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân, diễn biến bệnh (cấp tính, bán cấp hoặc mãn tính), tổn thương não (viêm màng não) và các biến chứng toàn thân (ví dụ, nhiễm trùng huyết).

Triệu chứng viêm màng não ở trẻ em và người lớn

• Đau đầu dữ dội
• Cứng cổ.
• Sốt, ớn lạnh
• Buồn nôn hoặc nôn mửa.
• Nhạy cảm với ánh sáng (sợ ánh sáng).
• Lú lẫn hoặc thay đổi trạng thái tinh thần.
• Thiếu năng lượng (thờ ơ), buồn ngủ cực độ hoặc khó thức dậy.
• Thiếu thèm ăn.
• Những đốm tròn nhỏ trông giống như phát ban (xuất huyết).

Dấu hiệu và triệu chứng viêm màng não ở trẻ sơ sinh

• Thóp phồng.
• Bú kém
• Dễ cáu kỉnh
• Nôn ói, tiêu chảy
• Phát ban
• Buồn ngủ hoặc khó thức dậy sau khi ngủ.
• Năng lượng thấp hoặc phản ứng chậm hơn (thờ ơ).

Biến chứng viêm màng não

Tăng áp lực trong não: Viêm màng não có thể gây ra tăng áp lực trong hộp sọ, mà nếu không được kiểm soát, có thể gây ra các triệu chứng như đau đầu, buồn nôn, nôn mửa, thay đổi ý thức, và thậm chí là tử vong nếu không điều trị kịp thời.

Tổn thương thần kinh: Viêm màng não có thể dẫn đến tổn thương thần kinh, gây ra các triệu chứng như mất cảm giác, co giật, yếu đuối cơ bắp, và khó khăn trong việc điều khiển cơ bắp.

Viêm não mủ (encephalitis): Trong trường hợp viêm màng não gây ra viêm não mủ, bệnh nhân có thể gặp các triệu chứng như sự thay đổi trong tư duy, hành vi bất thường, co giật, và có thể gây tổn thương cơ động cơ và cảm giác.

Tăng nguy cơ tử vong: Nếu không được điều trị kịp thời, viêm màng não có thể dẫn đến tình trạng nguy cơ tử vong do các biến chứng như thiếu ý thức, suy hô hấp, hoặc suy tim.

Chẩn đoán viêm màng não

• Lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về triệu chứng, tiền sử bệnh lý và các yếu tố nguy cơ gây bệnh.
• Xét nghiệm máu: Giúp phát hiện các dấu hiệu của nhiễm trùng và viêm nhiễm trong cơ thể.
• Cấy máu xác định vi khuẩn trong máu: Giúp xác định trong máu có chứa loại vi khuẩn N. meningitidis và S. pneumonia hay không.
• Kiểm tra mẫu phân: Tìm dấu hiệu nhiễm trùng
• Chụp CT hoặc MRI: Tìm kiếm tình trạng viêm.
• Xét nghiệm dịch não tuỷ (CFS): Đây là xét nghiệm quan trọng để xác định nguyên nhân của bệnh viêm màng não. 

Điều trị viêm màng não

Điều trị bệnh viêm màng não phải được thực hiện kịp thời và đầy đủ để tránh các biến chứng và nguy cơ tử vong. Phương pháp điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh.

Điều trị viêm màng não do vi khuẩn

Viêm màng não do vi khuẩn thường được điều trị bằng kháng sinh. Loại kháng sinh phù hợp phải được chọn dựa trên loại vi khuẩn gây bệnh. Thời gian điều trị thường kéo dài từ 7 đến 21 ngày.

Điều trị viêm màng não do virus

Không có phương pháp điều trị đặc hiệu cho viêm màng não do virus. Thông thường, bác sĩ chỉ cho bệnh nhân uống thuốc giảm đau và kháng viêm để giảm triệu chứng.

Điều trị viêm màng não không do nhiễm trùng

Các nguyên nhân gây viêm màng não không nhiễm trùng được điều trị bằng cách giải quyết bệnh tật hoặc chấn thương tiềm ẩn.

Phòng ngừa viêm màng não

Việc phòng ngừa bệnh viêm màng não là rất quan trọng vì bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe. 

Tiêm phòng

Tiêm phòng là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất đối với viêm màng não do vi khuẩn hoặc virus. Hiện nay có nhiều loại vắc xin tiêm phòng chống viêm màng não được phát triển và sử dụng rộng rãi.

• Vắc-xin chống lại vi khuẩn: Vắc-xin phòng bệnh viêm màng não cầu khuẩn, bệnh phế cầu khuẩn, Haemophilus influenzae type b (Hib) và bệnh lao đều giúp bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng do vi khuẩn có thể dẫn đến viêm màng não.
• Tiêm chủng chống lại virus: Vắc-xin thủy đậu, cúm, sởi và quai bị giúp bảo vệ cơ thể khỏi bị nhiễm virus có thể dẫn đến viêm màng não.

Hạn chế tiếp xúc

Hạn chế tiếp xúc với những người mắc bệnh viêm màng não cũng là một biện pháp phòng ngừa quan trọng. Nếu bạn có tiếp xúc với người mắc bệnh, hãy đeo khẩu trang và rửa tay sạch sẽ. 

Tăng cường miễn dịch

Tăng cường hệ miễn dịch bằng cách ăn uống đủ chất dinh dưỡng, luyện tập thể dục, ngủ đủ giấc và tránh stress cũng là một cách để giảm bớt nguy cơ mắc bệnh viêm màng não.

Lưu ý: Bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo không thay thế cho việc chẩn đoán và điều trị y khoa.