Hạ kali máu

Hạ kali máu là gì?

Hạ kali máu (Hypokalemia) là tình trạng nồng độ kali trong huyết thanh giảm xuống dưới mức bình thường (<3,5 mmol/L). Kali là một trong những ion quan trọng nhất trong cơ thể, đóng vai trò then chốt trong việc duy trì chức năng điện sinh lý của tế bào, bao gồm cả tế bào thần kinh và cơ bắp. Sự giảm nồng độ kali có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của các cơ quan, đặc biệt là hệ tim mạch và hệ thần kinh.

Nguyên nhân hạ kali máu

Tiêu hóa và hấp thu

Rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy hoặc sử dụng thuốc nhuận tràng thường xuyên có thể gây ra mất kali qua đường tiêu hóa. Khi cơ thể mất nước và chất điện giải qua tiêu chảy hoặc nôn, lượng kali trong máu cũng giảm theo. Tình trạng này đặc biệt nghiêm trọng ở những bệnh nhân có rối loạn hấp thu hoặc mắc các bệnh lý như bệnh Crohn, viêm loét đại tràng hoặc hội chứng ruột kích thích. 

Sử dụng thuốc lợi tiểu

Các loại thuốc lợi tiểu hoạt động bằng cách tăng cường bài tiết nước và muối qua thận, dẫn đến mất một lượng lớn kali qua nước tiểu. Quá trình này làm giảm nồng độ kali trong huyết thanh, đặc biệt khi sử dụng kéo dài hoặc không kèm theo bổ sung kali. 

Rối loạn nội tiết

Các rối loạn nội tiết, đặc biệt là hội chứng Cushing và hội chứng Conn (Cường Aldosterone nguyên phát) có thể làm giảm nồng độ kali trong máu. Trong hội chứng Cushing, sự sản xuất quá mức cortisol dẫn đến việc tăng tái hấp thu natri và bài tiết kali qua thận, gây ra hạ kali máu. Tương tự, cường Aldosteron tiên phát cũng kích thích thận bài tiết kali nhiều hơn.

Nguyên nhân khác

Ngoài các nguyên nhân nêu trên, hạ kali máu còn có thể xảy ra trong một số trường hợp sau:

• Chứng cuồng ăn
• Đổ mồ hôi quá nhiều
• Nghiện rượu
• Hạ magie máu
• Sử dụng thuốc insulin, một số loại kháng sinh và corticoid
• Một số bệnh lý về thận như hội chứng Bartter và hội chứng Gitelman
• Hội chứng Liddle
• Chế độ ăn uống thiếu kali (hiếm gặp)

Triệu chứng, dấu hiệu hạ kali máu

Trong giai đoạn nhẹ của hạ kali máu, các triệu chứng thường khá mơ hồ và dễ bị nhầm lẫn với các tình trạng khác. Bệnh nhân thường cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng và gặp khó khăn trong các hoạt động hàng ngày. Yếu cơ là một triệu chứng phổ biến, đặc biệt là ở các nhóm cơ lớn như chân và tay. Chuột rút cơ có thể xảy ra, đặc biệt là sau khi vận động hoặc trong giấc ngủ.

Khi hạ kali máu tiến triển nặng hơn, các triệu chứng trở nên nghiêm trọng và đe dọa tính mạng. Rối loạn nhịp tim là một trong những biểu hiện nguy hiểm nhất, bao gồm nhịp tim nhanh, nhịp tim chậm hoặc các dạng loạn nhịp nghiêm trọng như rung thất hoặc nhịp tim không đều. Tê liệt cơ có thể xảy ra, bắt đầu từ các cơ bắp nhỏ và lan rộng ra các cơ lớn hơn, đôi khi dẫn đến tình trạng tê liệt toàn thân. Nếu cơ hô hấp bị ảnh hưởng, bệnh nhân có thể gặp khó khăn trong việc thở, dẫn đến suy hô hấp.

Biến chứng hạ kali máu

Loạn nhịp tim là một trong những biến chứng phổ biến và nguy hiểm nhất của hạ kali máu. Trong trường hợp này có thể dẫn đến ngưng tim đột ngột, gây tử vong. Sự suy giảm chức năng cơ có thể dẫn đến tê liệt toàn thân, gây khó khăn trong vận động và thở. Ngoài ra, hạ kali máu kéo dài có thể gây tổn thương lâu dài cho cơ tim, dẫn đến suy tim.

Chẩn đoán hạ kali máu

Khám lâm sàng

Việc thu thập chi tiết lịch sử bệnh án và khám lâm sàng đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán hạ kali máu. Thông qua việc hỏi bệnh, bác sĩ có thể xác định các yếu tố nguy cơ như việc sử dụng thuốc lợi tiểu, tiền sử bệnh thận hoặc các rối loạn tiêu hóa. Khám lâm sàng giúp nhận diện các triệu chứng đặc trưng của hạ kali máu như yếu cơ, chuột rút, rối loạn nhịp tim.

Cận lâm sàng

• Xét nghiệm máu: Chẩn đoán hạ kali máu chủ yếu dựa vào xét nghiệm máu để đo nồng độ kali trong huyết thanh. Khi kết quả xét nghiệm cho thấy nồng độ kali dưới 3,5 mmol/L, bệnh nhân được xác định mắc hạ kali máu. 
• Điện giải đồ: Đánh giá tổng thể về các chỉ số điện giải và liên quan đến hạ kali.
• Điện tâm đồ (ECG): Những dấu hiệu điện tâm đồ đặc trưng của hạ kali máu.

Điều trị hạ kali máu

Điều trị hạ kali máu bắt đầu bằng việc bổ sung kali để đưa nồng độ trong máu trở về mức bình thường. Đối với những trường hợp nhẹ, kali thường được bổ sung qua đường uống bằng cách sử dụng các dạng muối kali như kali chloride. Trong những trường hợp nặng hơn hoặc khi bệnh nhân không thể uống, kali được truyền tĩnh mạch dưới sự giám sát chặt chẽ để tránh các biến chứng như tăng kali máu đột ngột. Liều lượng và phương pháp bổ sung cần được điều chỉnh dựa trên mức độ hạ kali và tình trạng lâm sàng của bệnh nhân.

Trong nhiều trường hợp, hạ kali máu là hậu quả của việc sử dụng thuốc, đặc biệt là các loại thuốc lợi tiểu. Để điều trị và phòng ngừa, cần xem xét và điều chỉnh liều lượng hoặc thay thế thuốc nếu có thể. Khi không thể ngừng thuốc, cần bổ sung kali hoặc sử dụng các loại thuốc lợi tiểu giữ kali để cân bằng điện giải. Sự can thiệp kịp thời vào liệu trình điều trị sẽ giúp ngăn ngừa hạ kali máu và giảm thiểu nguy cơ tái phát.

Phòng ngừa hạ kali máu 

Theo dõi định kỳ nồng độ kali trong máu là một phần quan trọng trong việc phòng ngừa hạ kali máu, đặc biệt ở những bệnh nhân có bệnh lý nền hoặc sử dụng thuốc gây mất kali. Việc theo dõi này giúp phát hiện sớm các thay đổi bất thường và điều chỉnh liệu pháp điều trị kịp thời.

Bên cạnh đó, chế độ ăn uống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa hạ kali máu, đặc biệt ở những bệnh nhân có nguy cơ cao. Thực phẩm giàu kali bao gồm có chuối, cam, khoai tây, rau xanh, thịt nạc, cá, sữa, các loại đậu.

Lưu ý: Những thông tin trên chỉ mang tính chất tham khảo, không có ý nghĩa thay thế cho việc chẩn đoán và điều trị y khoa.