Sỏi thận

Sỏi thận là gì?

Sỏi thận hay sỏi tiết niệu là một tình trạng bệnh lý phổ biến, xuất phát từ sự kết tinh của các chất khoáng và muối có trong nước tiểu. Những tinh thể này kết hợp lại thành khối cứng có thể gây ra đau đớn và các vấn đề sức khỏe nếu không được điều trị. 

Sỏi thận có nhiều loại, phân loại dựa trên thành phần hóa học của chúng:

• Sỏi canxi: Chiếm khoảng 80% các trường hợp sỏi thận. Sỏi canxi thường hình thành khi lượng canxi oxalate trong nước tiểu tăng cao do chế độ ăn hoặc bất thường trong quá trình chuyển hóa.
• Sỏi axit uric: Loại sỏi này phát sinh khi nồng độ axit uric trong nước tiểu cao, liên quan đến chế độ ăn giàu đạm động vật hoặc các bệnh lý như gout.
• Sỏi struvite: Thường gặp ở những người bị nhiễm trùng đường tiết niệu, sỏi struvite có thể phát triển nhanh và gây ra sỏi lớn.
• Sỏi cystine: Đây là loại sỏi hiếm, hình thành do bệnh lý di truyền hiếm gặp gây ra sự tích tụ của cystine trong thận.

Nguyên nhân gây ra sỏi thận

Di truyền

Nếu trong gia đình có người từng mắc sỏi thận, khả năng các thành viên còn lại mắc phải bệnh này cũng cao hơn. Các rối loạn di truyền liên quan đến chuyển hóa canxi, oxalate hay cystine đều có thể dẫn đến sự tích tụ của các chất này trong nước tiểu, từ đó hình thành sỏi. Một trong những dạng sỏi liên quan đến di truyền là sỏi cystine, do bệnh Cystine niệu - một rối loạn di truyền gây tăng bài tiết cystine trong nước tiểu.

Chế độ ăn uống và sinh hoạt

Chế độ ăn uống và lối sống đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành sỏi thận. Sự tích tụ của các chất khoáng và muối trong nước tiểu thường bị ảnh hưởng bởi những thực phẩm mà bạn tiêu thụ hàng ngày:

• Chế độ ăn giàu đạm động vật: Thịt đỏ, hải sản làm tăng nồng độ axit uric trong nước tiểu, có thể dẫn đến sự hình thành sỏi axit uric. Ngoài ra, việc tiêu thụ quá nhiều protein cũng làm giảm lượng citrate – một chất giúp ngăn chặn quá trình hình thành sỏi.
• Ăn quá nhiều muối: Chế độ ăn chứa nhiều muối (natri) làm tăng sự bài tiết canxi qua nước tiểu, từ đó làm tăng nguy cơ hình thành sỏi canxi. Đặc biệt, muối còn gây mất nước nhanh chóng, khiến nước tiểu trở nên đậm đặc, tạo điều kiện cho sự kết tinh của sỏi.
• Thực phẩm giàu oxalate: Một số thực phẩm như cải bó xôi, sô cô la, trà và hạt dẻ chứa nhiều oxalate, khi hợp chất này kết hợp với canxi trong nước tiểu tạo thành sỏi canxi oxalate – loại sỏi phổ biến nhất.
• Uống ít nước: Thiếu nước khiến nước tiểu trở nên cô đặc, tăng nồng độ các chất khoáng, dẫn đến sự kết tinh và hình thành sỏi.
• Lối sống ít vận động: Làm tăng nguy cơ mắc sỏi thận, do quá trình chuyển hóa và bài tiết các chất qua đường tiết niệu không diễn ra hiệu quả.

Bệnh lý liên quan

Một số bệnh lý nền có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi thận, bao gồm:

• Viêm đường tiết niệu: Các trường hợp nhiễm trùng đường tiết niệu, đặc biệt là nhiễm trùng kéo dài, có thể làm thay đổi độ pH của nước tiểu, dẫn đến sự hình thành của sỏi struvite. Loại sỏi này thường phát triển nhanh chóng và có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời.
• Bệnh lý tuyến giáp: Cường giáp có thể làm tăng nồng độ canxi trong máu và nước tiểu, dẫn đến nguy cơ hình thành sỏi canxi.
• Béo phì: Chỉ số khối cơ thể (BMI) cao, vòng eo lớn và tăng cân có liên quan đến nguy cơ mắc sỏi thận tăng cao.
• Bệnh viêm ruột và phẫu thuật đường tiêu hóa: Những bệnh nhân mắc bệnh viêm ruột mạn tính hoặc đã trải qua phẫu thuật dạ dày, ruột có nguy cơ cao mắc sỏi thận do sự hấp thu canxi và nước bị ảnh hưởng.

Dấu hiệu, triệu chứng của sỏi thận

Sỏi thận thường không có triệu chứng khi chúng còn nhỏ. Tuy nhiên, khi sỏi lớn dần hoặc di chuyển trong hệ tiết niệu, chúng có thể gây ra các triệu chứng rõ ràng và đau đớn. Dưới đây là những triệu chứng điển hình của sỏi thận mà người bệnh cần lưu ý:

Đau bụng dữ dội

Đau bụng là triệu chứng nổi bật nhất khi sỏi di chuyển từ thận xuống niệu quản – ống dẫn nước tiểu từ thận tới bàng quang. Cơn đau thường bắt đầu ở vùng hông hoặc lưng dưới, sau đó lan ra vùng bụng và háng. 

Đau có thể rất dữ dội và xuất hiện thành từng cơn, mỗi lần kéo dài từ vài phút đến vài giờ. Tình trạng này thường được gọi là cơn đau quặn thận, mức độ đau có thể so sánh với đau đẻ. Cơn đau thường nặng hơn khi sỏi làm tắc nghẽn niệu quản, khiến nước tiểu không thể chảy qua dễ dàng.

Tiểu ra máu

Tiểu ra máu (đái máu) là triệu chứng phổ biến khác của sỏi thận. Khi sỏi di chuyển trong niệu quản, chúng có thể làm trầy xước niêm mạc đường tiết niệu, dẫn đến hiện tượng chảy máu. Nước tiểu có thể có màu hồng, đỏ, hoặc nâu, tùy thuộc vào lượng máu trong nước tiểu. Đôi khi, máu trong nước tiểu có thể không được nhận thấy bằng mắt thường mà chỉ phát hiện qua xét nghiệm.

Rối loạn tiểu tiện

Người bệnh sỏi thận có thể gặp các rối loạn tiểu tiện như tiểu rắt, tiểu buốt, tiểu khó. Khi sỏi di chuyển xuống bàng quang hoặc gần cổ bàng quang, nó có thể gây kích ứng, dẫn đến nhu cầu đi tiểu liên tục hoặc cảm giác buốt rát khi tiểu. Đôi khi, người bệnh cảm thấy khó tiểu, nước tiểu chảy yếu hoặc bị gián đoạn do sỏi cản trở dòng chảy.

Sốt và ớn lạnh

Trong trường hợp sỏi thận gây ra nhiễm trùng đường tiết niệu, người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng sốt và ớn lạnh. Sốt có thể là dấu hiệu cho thấy nhiễm trùng đã lan ra thận hoặc đường tiết niệu. Đây là tình trạng nguy hiểm, cần can thiệp y tế kịp thời để tránh các biến chứng nặng như nhiễm trùng huyết hay suy thận.

Chẩn đoán sỏi thận

Việc chẩn đoán sỏi thận dựa trên các triệu chứng lâm sàng kết hợp với các xét nghiệm cận lâm sàng để xác định chính xác vị trí, kích thước và thành phần sỏi.

Lâm sàng

Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân về các triệu chứng, tiền sử bệnh lý, kiểm tra vùng hông, lưng để xác định mức độ đau. Những triệu chứng điển hình như đau quặn thận, tiểu ra máu, rối loạn tiểu tiện thường giúp định hướng chẩn đoán ban đầu.

Xét nghiệm hình ảnh

• Siêu âm: Đây là phương pháp an toàn, không xâm lấn và thường được sử dụng để phát hiện sỏi thận. Tuy nhiên, siêu âm có thể không hiệu quả trong việc phát hiện các sỏi nhỏ hoặc sỏi nằm trong niệu quản.
• Chụp X-quang: Phương pháp này có thể phát hiện sỏi có chứa canxi, nhưng lại không hiệu quả đối với các loại sỏi khác như sỏi axit uric.
• CT scan: Đây là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất, cho phép quan sát chi tiết kích thước, vị trí và thành phần sỏi mà không cần dùng chất tương phản.

Xét nghiệm máu và nước tiểu

• Xét nghiệm máu: Giúp kiểm tra nồng độ canxi, axit uric và chức năng thận. Nồng độ canxi và axit uric cao trong máu có thể là nguyên nhân gây ra sỏi thận.
• Xét nghiệm nước tiểu: Giúp đánh giá nồng độ các chất như canxi, oxalate, cystine và axit uric, từ đó xác định loại sỏi và hướng dẫn phòng ngừa tái phát. Xét nghiệm này cũng giúp phát hiện các dấu hiệu nhiễm trùng nếu có.

Điều trị sỏi thận

Điều trị sỏi thận phụ thuộc vào kích thước, vị trí và thành phần sỏi. Các phương pháp điều trị bao gồm điều trị bảo tồn, can thiệp ngoại khoa và phòng ngừa tái phát.

Điều trị bảo tồn

Trong những trường hợp sỏi nhỏ, điều trị bảo tồn là phương pháp thường được khuyến nghị:

• Uống nhiều nước: Việc tăng lượng nước uống mỗi ngày (ít nhất 2-3 lít) giúp làm loãng nước tiểu và ngăn chặn sự hình thành sỏi mới. Đồng thời, uống nhiều nước cũng giúp làm sạch hệ tiết niệu và đẩy sỏi ra ngoài qua đường tiểu.
• Thuốc giảm đau: Các thuốc giảm đau như ibuprofen hoặc paracetamol thường được chỉ định để kiểm soát cơn đau do sỏi gây ra.
• Thuốc tan sỏi: Trong một số trường hợp, thuốc có thể giúp tan sỏi hoặc ngăn chặn sự hình thành sỏi mới. Các loại thuốc như thuốc ức chế axit uric hoặc chất kiềm hóa nước tiểu giúp hòa tan một số loại sỏi nhất định như sỏi axit uric.

Phẫu thuật và can thiệp ngoại khoa

Nếu sỏi quá lớn hoặc không thể đào thải tự nhiên, các biện pháp can thiệp ngoại khoa sẽ được áp dụng:

• Tán sỏi qua da: Đây là phương pháp sử dụng các dụng cụ nhỏ, qua một vết mổ nhỏ trên da, để loại bỏ sỏi. Phương pháp này thường được áp dụng cho các sỏi lớn hoặc phức tạp.
• Tán sỏi bằng sóng âm: Phương pháp này sử dụng sóng xung kích để phá vỡ sỏi thành các mảnh nhỏ hơn, sau đó chúng sẽ được bài tiết qua nước tiểu. Đây là lựa chọn phổ biến cho các sỏi nhỏ và dễ tiếp cận.
• Phẫu thuật nội soi: Phẫu thuật nội soi niệu quản hoặc nội soi qua bàng quang có thể được áp dụng để lấy sỏi khi các phương pháp khác không hiệu quả hoặc không thích hợp.

Phòng ngừa tái phát

Sau khi điều trị thành công, việc phòng ngừa sỏi tái phát rất quan trọng:

• Chế độ ăn uống: Điều chỉnh chế độ ăn uống nhằm hạn chế các yếu tố gây sỏi như giảm đạm động vật, cắt giảm muối và các thực phẩm chứa oxalate.
• Điều chỉnh lối sống: Tăng cường vận động, duy trì cân nặng hợp lý, uống nước nhiều là những yếu tố quan trọng giúp giảm nguy cơ tái phát.
• Sử dụng thuốc dự phòng: Một số loại thuốc có thể được kê để ngăn ngừa sự hình thành sỏi, đặc biệt với những người có nguy cơ cao hoặc có tiền sử bị sỏi tái phát nhiều lần.

Lưu ý: Những thông tin trên chỉ mang tính chất tham khảo, không có ý nghĩa thay thế cho việc chẩn đoán và điều trị y khoa.