Hội chứng Wernicke-Korsakoff (WKS)
Hội chứng Wernicke-Korsakoff là gì?
Hội chứng Wernicke-Korsakoff (WKS) là một rối loạn thần kinh nghiêm trọng liên quan đến thiếu hụt vitamin B1 (thiamine), thường gặp ở những người nghiện rượu mạn tính hoặc suy dinh dưỡng kéo dài. WKS thực chất là sự kết hợp giữa hai tình trạng liên tiếp: bệnh não Wernicke – giai đoạn cấp tính với các triệu chứng như lú lẫn, mất phối hợp vận động và rối loạn thị giác và hội chứng Korsakoff – giai đoạn mạn tính, biểu hiện chủ yếu là mất trí nhớ ngắn hạn và các rối loạn nhận thức. Đây là một bệnh lý có thể phòng ngừa và điều trị được nếu phát hiện kịp thời, nhưng có thể gây tổn thương não không hồi phục nếu chẩn đoán muộn.
Nguyên nhân gây hội chứng WKS
Nguyên nhân cốt lõi của hội chứng Wernicke-Korsakoff là thiếu hụt vitamin B1 (thiamine) – một vi chất thiết yếu cho hoạt động chuyển hóa glucose và duy trì chức năng thần kinh trung ương. Khi cơ thể không đủ thiamine, tế bào thần kinh, đặc biệt ở vùng đồi thị và thể vú của não sẽ bị tổn thương do rối loạn chuyển hóa năng lượng.
Tình trạng này nếu kéo dài sẽ dẫn đến các rối loạn thần kinh đặc trưng như lú lẫn, mất phối hợp vận động và suy giảm trí nhớ. Việc nhận diện sớm tình trạng thiếu thiamine và bổ sung kịp thời là yếu tố quyết định trong phòng ngừa WKS.
Rượu là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến thiếu thiamine và từ đó gây ra hội chứng Wernicke-Korsakoff. Uống rượu kéo dài làm giảm hấp thu thiamine tại ruột, tăng đào thải qua thận và ức chế chuyển hóa thiamine thành dạng hoạt động trong tế bào. Ngoài ra, chế độ ăn của người nghiện rượu thường nghèo dinh dưỡng, càng làm tăng nguy cơ thiếu hụt.
Ngoài nghiện rượu, nhiều bệnh lý khác cũng có thể làm giảm hấp thu hoặc tăng nhu cầu thiamine, dẫn đến nguy cơ phát triển hội chứng Wernicke-Korsakoff. Các tình trạng như nôn ói kéo dài, nhiễm trùng nặng, phẫu thuật cắt dạ dày, bệnh lý tiêu hóa mạn tính, hoặc điều trị nuôi dưỡng qua đường tĩnh mạch không bổ sung vitamin đều có thể làm giảm mức thiamine trong cơ thể. Ở các nhóm bệnh nhân này, việc dự phòng thiếu vitamin B1 bằng bổ sung sớm là bước can thiệp đơn giản nhưng hiệu quả trong bảo vệ sức khỏe thần kinh.
Triệu chứng của hội chứng Wernicke-Korsakoff
Hội chứng Wernicke-Korsakoff biểu hiện qua hai giai đoạn với triệu chứng lâm sàng khác nhau nhưng có liên hệ tiến triển. Giai đoạn Wernicke là giai đoạn cấp tính, khởi phát đột ngột với ba dấu hiệu điển hình: rối loạn vận nhãn (như song thị, rung giật nhãn cầu), mất điều hòa vận động (mất phối hợp tay chân hoặc dáng đi loạng choạng) và lú lẫn. Người bệnh thường kém tập trung, mất định hướng không gian – thời gian và phản ứng chậm.
Nếu không được điều trị kịp thời, giai đoạn này có thể tiến triển thành hội chứng Korsakoff, đặc trưng bởi suy giảm trí nhớ ngắn hạn trầm trọng, đặc biệt là không thể ghi nhớ thông tin mới. Người bệnh thường bịa ra thông tin (confabulation) để lấp đầy khoảng trống trí nhớ mà không ý thức được điều đó. Ngoài ra, các thay đổi hành vi như thờ ơ, trầm cảm, rối loạn cảm xúc cũng có thể xuất hiện.
Chẩn đoán hội chứng Wernicke-Korsakoff
Chẩn đoán hội chứng Wernicke-Korsakoff chủ yếu dựa vào lâm sàng, với tam chứng kinh điển gồm: lú lẫn, mất điều hòa vận động và rối loạn vận nhãn. Tuy nhiên, không phải bệnh nhân nào cũng có đủ cả ba triệu chứng, do đó cần đánh giá kỹ tiền sử nghiện rượu hoặc các yếu tố nguy cơ thiếu thiamine.
Chẩn đoán hình ảnh như MRI não có thể giúp phát hiện tổn thương đặc trưng ở thể vú, đồi thị và vùng quanh não thất ba – các dấu hiệu hỗ trợ mạnh cho chẩn đoán. Xét nghiệm máu đo nồng độ thiamine có thể được chỉ định nếu có điều kiện, tuy nhiên thường không đủ nhanh để hướng dẫn điều trị cấp cứu.
Điều trị hội chứng Wernicke-Korsakoff
Điều trị hội chứng Wernicke-Korsakoff là một tình huống cấp cứu y khoa với ưu tiên hàng đầu là bổ sung thiamine đường tĩnh mạch liều cao. Thiamine được dùng trước bất kỳ truyền glucose nào, để tránh làm trầm trọng thêm tổn thương não.
Phác đồ điều trị có thể bao gồm tiêm tĩnh mạch 500 mg thiamine mỗi 8–12 giờ trong 2–3 ngày đầu, sau đó giảm liều tùy đáp ứng lâm sàng. Song song với đó, bệnh nhân cần được ngừng hoàn toàn rượu, đồng thời bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, đặc biệt là các vitamin nhóm B.
Phòng ngừa hội chứng Wernicke-Korsakoff
Việc phòng ngừa hội chứng Wernicke-Korsakoff chủ yếu tập trung vào duy trì nồng độ vitamin B1 đầy đủ trong cơ thể, đặc biệt ở các nhóm nguy cơ cao. Những người nghiện rượu, mắc các bệnh lý mạn tính về tiêu hóa, hoặc từng phẫu thuật dạ dày – ruột nên được đánh giá định kỳ về tình trạng dinh dưỡng và bổ sung thiamine theo chỉ định của bác sĩ.
Trong các trường hợp nhập viện cấp cứu có biểu hiện rối loạn ý thức, cần xem xét tiêm thiamine trước khi truyền glucose để ngăn ngừa nguy cơ khởi phát bệnh não Wernicke. Ngoài ra, can thiệp cộng đồng như tư vấn cai rượu, giáo dục về dinh dưỡng hợp lý và hướng dẫn bổ sung vitamin ở người có chế độ ăn nghèo dinh dưỡng cũng đóng vai trò then chốt. Ở bệnh nhân đang được nuôi dưỡng qua đường tĩnh mạch, việc bổ sung vitamin B1 vào dịch truyền là bắt buộc trong các phác đồ điều trị tiêu chuẩn.
