Áp xe hậu môn

Áp xe hậu môn là gì?

Áp xe hậu môn là tình trạng tụ mủ cấp tính tại các mô mềm quanh hậu môn và trực tràng, thường do nhiễm trùng tuyến nhỏ nằm xung quanh ống hậu môn. Khi vi khuẩn xâm nhập và phát triển, chúng gây viêm, sưng và hình thành ổ mủ dưới da. Đây là một trong những bệnh lý hậu môn trực tràng phổ biến, có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, đặc biệt ở người trưởng thành.

Những người có hệ miễn dịch suy yếu, mắc bệnh lý mạn tính như tiểu đường, viêm loét đại tràng, bệnh Crohn hoặc có tiền sử rò hậu môn thường dễ bị áp xe hơn. Ngoài ra, nam giới trong độ tuổi từ 20–40 có nguy cơ cao hơn do đặc điểm sinh lý và hoạt động thể chất. Người có thói quen vệ sinh hậu môn kém hoặc từng can thiệp y tế vùng hậu môn cũng thuộc nhóm nguy cơ.

Nguyên nhân gây áp xe hậu môn

Nhiễm trùng tuyến hậu môn

Nguyên nhân phổ biến nhất của áp xe hậu môn là do nhiễm trùng các tuyến nhỏ xung quanh ống hậu môn. Khi các tuyến này bị tắc nghẽn hoặc viêm nhiễm, vi khuẩn tích tụ và gây hình thành ổ mủ. Đây là cơ chế chính dẫn đến áp xe ở phần lớn bệnh nhân.

Biến chứng của bệnh lý: trĩ, rò hậu môn, Crohn…

Các bệnh lý vùng hậu môn trực tràng như trĩ, rò hậu môn, viêm ống hậu môn hoặc bệnh Crohn có thể làm tổn thương lớp niêm mạc và tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn xâm nhập. Những tình trạng này không chỉ gây khó chịu mà còn làm tăng nguy cơ nhiễm trùng sâu và hình thành áp xe.

Vệ sinh kém vùng hậu môn

Thói quen vệ sinh hậu môn không đúng cách, đặc biệt sau khi đại tiện hoặc vận động mạnh, có thể khiến vi khuẩn dễ dàng xâm nhập vào các vết xước nhỏ, dẫn đến nhiễm trùng và hình thành áp xe. Đây là yếu tố nguy cơ thường gặp nhưng lại hay bị bỏ qua.

Ảnh hưởng sau phẫu thuật hoặc thủ thuật vùng hậu môn

Các can thiệp y tế như nội soi, phẫu thuật trĩ, tiêm xơ hoặc rạch áp xe không đúng kỹ thuật có thể làm tổn thương mô và tạo đường cho vi khuẩn gây nhiễm trùng. Áp xe sau thủ thuật thường sâu, khó phát hiện và dễ biến chứng thành rò hậu môn nếu không được điều trị đúng cách.

Dấu hiệu nhận biết áp xe hậu môn

Đau nhức, sưng đỏ vùng hậu môn

Đây là dấu hiệu điển hình và thường gặp nhất. Người bệnh thường cảm thấy đau nhói, căng tức hoặc âm ỉ ở vùng hậu môn, đặc biệt khi ngồi lâu hoặc cử động. Vùng da quanh hậu môn sưng to, đỏ và có thể nóng khi sờ vào.

Cảm giác nóng, rát hoặc căng tức

Khi ổ mủ bắt đầu hình thành, người bệnh sẽ có cảm giác nóng ran, rát buốt ở hậu môn, đôi khi lan sang vùng mông hoặc tầng sinh môn. Cảm giác căng tức liên tục khiến bệnh nhân khó chịu, mất ngủ và ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày.

Sốt, mệt mỏi toàn thân

Áp xe hậu môn là một dạng nhiễm trùng cấp tính, do đó thường đi kèm với các triệu chứng toàn thân như sốt, ớn lạnh, đau nhức cơ thể và mệt mỏi. Ở những trường hợp nặng, người bệnh có thể sốt cao kéo dài và cần nhập viện điều trị.

Chảy mủ, dịch có mùi hôi

Khi ổ áp xe vỡ ra, mủ màu vàng hoặc trắng đục sẽ thoát ra ngoài qua lỗ rò hoặc nứt da hậu môn. Mủ thường có mùi hôi khó chịu và chảy liên tục. Đây là dấu hiệu cảnh báo biến chứng rò hậu môn đang hình thành.

Cảm giác đau tăng khi ngồi hoặc đi đại tiện

Người bệnh sẽ cảm thấy đau tăng rõ rệt khi ngồi lâu, đi lại hoặc đặc biệt là khi đi tiêu. Tình trạng này khiến bệnh nhân ngại đại tiện, dễ dẫn đến táo bón và làm bệnh diễn tiến nặng hơn.

Biến chứng của áp xe hậu môn

Rò hậu môn (biến chứng thường gặp nhất)

Khoảng 30–50% trường hợp áp xe hậu môn không được điều trị đúng cách sẽ tiến triển thành rò hậu môn – một đường hầm bất thường nối giữa tuyến hậu môn và bề mặt da quanh hậu môn. Rò hậu môn rất khó tự lành, thường cần phẫu thuật và dễ tái phát.

Nhiễm trùng lan rộng

Ổ áp xe có thể lan sâu vào các khoang quanh trực tràng, đặc biệt là ở những người có miễn dịch yếu (như bệnh nhân tiểu đường, HIV). Nhiễm trùng lan rộng có thể gây hoại tử, áp xe tầng sinh môn hoặc thậm chí nhiễm trùng huyết – tình trạng nguy hiểm tính mạng.

Tái phát áp xe

Áp xe không được dẫn lưu hoàn toàn hoặc điều trị kháng sinh không đúng phác đồ có nguy cơ tái phát cao. Mỗi lần tái phát sẽ khiến mô hậu môn tổn thương nghiêm trọng hơn và khó điều trị dứt điểm.

Ảnh hưởng đến chức năng đại tiện

Cơn đau và sưng vùng hậu môn khiến bệnh nhân sợ đại tiện, dễ gây táo bón kéo dài. Ngoài ra, biến chứng rò hoặc mô sẹo sau áp xe có thể gây mất kiểm soát phân (không tự chủ), ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống.

Chẩn đoán áp xe hậu môn

Khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ quan sát, sờ nắn vùng hậu môn để phát hiện khối sưng, đau, đỏ, nóng và có dấu hiệu tụ mủ. Đây là bước đầu quan trọng để nhận định vị trí và mức độ tổn thương.

Siêu âm hậu môn trực tràng

Kỹ thuật này giúp xác định vị trí, kích thước ổ áp xe và mối liên quan với các cấu trúc lân cận. Siêu âm đầu dò qua hậu môn (endorectal ultrasound) đặc biệt hiệu quả với các ổ áp xe sâu hoặc chưa vỡ.

Chụp MRI hoặc CT vùng chậu (khi cần thiết)

Áp dụng với các trường hợp nghi ngờ rò hậu môn phức tạp hoặc áp xe ở các khoang sâu (như áp xe liên cơ thắt, áp xe chậu hông). MRI giúp đánh giá toàn diện cấu trúc mô mềm vùng hậu môn – trực tràng.

Điều trị áp xe hậu môn

Điều trị nội khoa (giai đoạn sớm, chưa hình thành ổ mủ lớn)

• Kháng sinh: Dùng trong trường hợp nhiễm trùng lan tỏa, bệnh nhân sốt cao hoặc có nguy cơ nhiễm trùng huyết.
• Giảm đau, kháng viêm: Giúp bệnh nhân giảm khó chịu, nâng cao thể trạng.
• Chăm sóc tại chỗ: Ngâm hậu môn với nước ấm (10–15 phút/lần, 2–3 lần/ngày) để làm mềm mô và hỗ trợ thoát mủ tự nhiên nếu ổ áp xe nhỏ.

Điều trị ngoại khoa (áp xe đã hình thành rõ)

• Rạch dẫn lưu mủ: Là phương pháp điều trị chính, thường được thực hiện tại phòng tiểu phẫu. Bác sĩ sẽ mở rộng ổ áp xe, dẫn lưu hết mủ ra ngoài.
• Chăm sóc sau dẫn lưu: Bệnh nhân được hướng dẫn vệ sinh vết mổ, dùng kháng sinh bổ trợ, theo dõi biến chứng rò.
• Phẫu thuật rò hậu môn (nếu có): Nếu phát hiện đường rò sau khi ổ áp xe đã ổn định, cần phẫu thuật để loại bỏ hoàn toàn đường rò nhằm tránh tái phát.

Chăm sóc sau điều trị

Vệ sinh hậu môn đúng cách

• Vệ sinh sau đại tiện bằng nước sạch, lau khô bằng khăn mềm.
• Ngâm hậu môn bằng nước ấm có pha muối loãng giúp làm sạch và chống viêm.

Chế độ ăn uống

• Tăng cường rau xanh, chất xơ, uống đủ nước để tránh táo bón.
• Hạn chế thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ, rượu bia vì có thể gây kích ứng.

Nghỉ ngơi hợp lý

• Tránh ngồi lâu, tránh vận động mạnh vùng hông – mông sau khi tiểu phẫu.
• Không tự ý dùng thuốc hay đặt thuốc hậu môn nếu không có chỉ định.

Tái khám đúng lịch hẹn

• Tái khám giúp phát hiện sớm dấu hiệu rò hoặc áp xe tái phát.
• Thường xuyên kiểm tra nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao (tiểu đường, từng rò hậu môn…).

Phòng ngừa áp xe hậu môn

• Vệ sinh vùng hậu môn sạch sẽ mỗi ngày, đặc biệt sau khi đại tiện.
• Phòng tránh táo bón bằng chế độ ăn giàu chất xơ, uống đủ nước, tập thể dục đều đặn.
• Điều trị dứt điểm các bệnh lý hậu môn trực tràng như trĩ, viêm ống hậu môn, nứt kẽ hậu môn.
• Không tự ý dùng thuốc đặt hậu môn hoặc thực hiện thủ thuật mà không có chỉ định từ bác sĩ.
• Khám sức khỏe định kỳ nếu có tiền sử áp xe hoặc các yếu tố nguy cơ như bệnh Crohn, HIV, tiểu đường…

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Bạn nên đến khám ngay tại cơ sở y tế chuyên khoa nếu có các dấu hiệu sau:

• Đau rát, sưng đỏ vùng hậu môn kéo dài trên 48 giờ
• Sốt cao, rét run, mệt mỏi toàn thân
• Xuất hiện khối u mềm, căng tức quanh hậu môn
• Chảy dịch mủ có mùi hôi hoặc chảy máu
• Có tiền sử áp xe, rò hậu môn tái phát nhiều lần