Bệnh Crohn

Bệnh Crohn là gì?

Bệnh Crohn là một dạng viêm ruột mạn tính, trong đó hệ miễn dịch tấn công nhầm vào các mô trong ống tiêu hóa, gây ra tình trạng viêm kéo dài. Bệnh có thể ảnh hưởng đến bất kỳ đoạn nào của ống tiêu hóa – từ miệng đến hậu môn – nhưng phổ biến nhất là ở đoạn cuối ruột non và đầu ruột già.

Phân biệt Crohn với viêm loét đại tràng

Bệnh Crohn và viêm loét đại tràng (UC – Ulcerative Colitis) là hai dạng chính của nhóm bệnh viêm ruột (IBD – Inflammatory Bowel Disease), nhưng có nhiều điểm khác biệt:

Đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh Crohn

Một số nhóm đối tượng có khả năng mắc bệnh Crohn cao hơn, bao gồm:

• Người có tiền sử gia đình mắc bệnh viêm ruột: nguy cơ tăng gấp 3–10 lần.
• Thanh thiếu niên và người trẻ: thường khởi phát ở độ tuổi 15–35.
• Người hút thuốc lá: tăng nặng diễn tiến bệnh, tăng nguy cơ biến chứng.
• Giới tính: Phụ nữ có thể có nguy cơ cao hơn một chút so với nam giới, nhưng khác biệt không quá rõ ràng.

Nguyên nhân gây bệnh Crohn

Bệnh Crohn không do một nguyên nhân duy nhất gây ra. Đây là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa di truyền, hệ miễn dịch và môi trường.

Yếu tố di truyền

Nghiên cứu cho thấy khoảng 15–20% người mắc bệnh Crohn có người thân trực hệ cũng bị bệnh viêm ruột. Một số gen liên quan như NOD2/CARD15 đã được phát hiện có liên quan đến sự phát triển bệnh, đặc biệt ở người gốc châu Âu. Tuy nhiên, di truyền chỉ là yếu tố nguy cơ, không đồng nghĩa với việc chắc chắn sẽ mắc bệnh.

Rối loạn miễn dịch

Bình thường, hệ miễn dịch có vai trò bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây hại. Ở người bệnh Crohn, hệ miễn dịch phản ứng thái quá và nhầm lẫn, tấn công cả các vi khuẩn có lợi và niêm mạc ruột. Hậu quả là gây viêm kéo dài, làm tổn thương lớp lót đường tiêu hóa.

Tác động của môi trường

Một số yếu tố môi trường có thể làm tăng nguy cơ khởi phát hoặc làm bệnh nặng hơn:

• Hút thuốc lá: Đây là yếu tố nguy cơ rõ ràng nhất liên quan đến bệnh Crohn. Người hút thuốc có nguy cơ mắc bệnh cao hơn và diễn tiến bệnh nặng hơn.
• Chế độ ăn uống không cân bằng: Thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, ít chất xơ có thể ảnh hưởng đến sức khỏe đường ruột.
• Stress kéo dài: Mặc dù stress không gây bệnh Crohn, nhưng có thể khiến triệu chứng bùng phát mạnh hơn.
• Nhiễm khuẩn đường tiêu hóa: Một số loại vi khuẩn đường ruột có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch bất thường.

Triệu chứng bệnh Crohn

Bệnh Crohn có thể âm thầm phát triển trong nhiều năm mà không được chẩn đoán chính xác. Triệu chứng có thể thay đổi tùy vị trí tổn thương trong ống tiêu hóa và mức độ viêm. 

Triệu chứng tiêu hóa

Đau bụng âm ỉ hoặc từng cơn

• Đau thường tập trung ở vùng bụng dưới bên phải (vùng hồi manh tràng) – là vị trí tổn thương phổ biến nhất.
• Cơn đau có thể tăng lên sau ăn, hoặc khi có hiện tượng hẹp ruột, viêm rò.

Tiêu chảy kéo dài

• Tiêu chảy là biểu hiện điển hình, thường không lẫn máu nếu tổn thương chủ yếu ở ruột non.
• Một số trường hợp có tiêu chảy nhầy máu, đặc biệt khi Crohn ảnh hưởng đến đại tràng.

Sụt cân không rõ nguyên nhân

• Do hấp thu kém và ăn uống kém vì đau bụng, chướng hơi.
• Thiếu hụt dinh dưỡng kéo dài, đặc biệt là sắt, vitamin B12, D.

Sốt nhẹ kéo dài

• Dấu hiệu của viêm nhiễm mạn tính.
• Một số đợt bùng phát bệnh có thể gây sốt cao, đặc biệt nếu kèm theo áp-xe hoặc biến chứng rò ruột.

Viêm quanh hậu môn

• Bao gồm: nứt hậu môn, rò hậu môn, loét quanh hậu môn – là biểu hiện thường gặp nhưng dễ bị bỏ qua.
• Có thể xuất hiện trước cả các triệu chứng tiêu hóa khác.

Triệu chứng ngoài đường tiêu hóa

Crohn không chỉ giới hạn trong đường ruột mà còn ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác:

Viêm khớp

• Là triệu chứng ngoài ruột phổ biến nhất.
• Thường gặp ở khớp lớn như gối, cổ chân, khuỷu tay – gây đau nhức, cứng khớp buổi sáng.

Tổn thương da và mắt

• Viêm da, ban đỏ nút, loét da.
• Viêm màng bồ đào, viêm củng mạc – gây đỏ mắt, mờ mắt, đau khi nhìn ánh sáng.

Loét miệng tái phát

Các vết loét nhỏ, đau, tái đi tái lại ở niêm mạc miệng.

Triệu chứng tùy theo vị trí tổn thương trong ống tiêu hóa

Bệnh Crohn có nguy hiểm không?

Bệnh Crohn là bệnh lý viêm ruột mạn tính, không gây tử vong trực tiếp nhưng có thể gây nhiều biến chứng nặng nề nếu không điều trị kịp thời và đúng cách.

• Tắc ruột: Viêm mạn tính dẫn đến xơ hóa, hẹp lòng ruột, gây cản trở lưu thông thức ăn. Dấu hiệu: đau bụng dữ dội, nôn, không đi ngoài được.
• Rò ruột – rò hậu môn: Hình thành các đường rò bất thường nối giữa các đoạn ruột hoặc giữa ruột với da, bàng quang, âm đạo. Rò hậu môn gây chảy dịch, đau nhức, khó chịu vùng hậu môn.
• Áp-xe ổ bụng hoặc quanh hậu môn: Viêm sâu tạo ổ mủ, gây sốt cao, đau nhức, cần can thiệp sớm.
• Xuất huyết tiêu hóa: Tổn thương viêm loét có thể gây chảy máu tiêu hóa, dẫn đến thiếu máu mạn.
• Ung thư đại tràng: Nguy cơ ung thư tăng theo thời gian mắc bệnh, đặc biệt khi Crohn ảnh hưởng đến đại tràng. Người bệnh cần nội soi định kỳ để phát hiện sớm tổn thương tiền ung thư.

Chẩn đoán bệnh Crohn

Việc chẩn đoán Crohn không dựa vào một xét nghiệm đơn lẻ, mà cần kết hợp nhiều yếu tố:

Khai thác triệu chứng và tiền sử

• Thời gian mắc bệnh, mức độ tiêu chảy, đau bụng, sụt cân.
• Tiền sử rò hậu môn, viêm khớp, bệnh viêm ruột trong gia đình.

 Xét nghiệm hỗ trợ

• Xét nghiệm máu: thiếu máu, tăng CRP, tăng bạch cầu.
• Xét nghiệm phân: tìm máu ẩn trong phân, loại trừ nhiễm khuẩn.

Nội soi tiêu hóa

• Nội soi đại tràng và hồi tràng cuối giúp phát hiện loét, viêm đặc trưng.
• Sinh thiết mô để xác nhận chẩn đoán dưới kính hiển vi.

Chẩn đoán hình ảnh

• CT scan, MRI bụng: đánh giá tổn thương xuyên thành, rò, áp-xe.
• Siêu âm bụng: hỗ trợ theo dõi tiến triển.

Điều trị bệnh Crohn

Crohn là bệnh mạn tính, không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng điều trị tốt có thể đưa bệnh về giai đoạn lui bệnh ổn định lâu dài.

Thuốc điều trị chính

• Thuốc chống viêm: 5-ASA (Mesalazine), corticosteroid (Prednisolone).
• Thuốc ức chế miễn dịch: Azathioprine, 6-MP, Methotrexate.
• Thuốc sinh học (biologics): Infliximab, Adalimumab – tác động sâu vào cơ chế viêm.
• Kháng sinh: khi có rò hoặc áp-xe.

Phẫu thuật

Phẫu thuật được tiến hạnh khi thuốc không còn hiệu quả. Biến chứng: tắc ruột, rò phức tạp, chảy máu nặng.

Theo dõi lâu dài

• Nội soi định kỳ.
• Xét nghiệm máu, phân để đánh giá mức độ viêm và đáp ứng điều trị.
• Tầm soát ung thư nếu Crohn ảnh hưởng đại tràng trên 8 năm.

Chế độ ăn uống và sinh hoạt cho người bệnh Crohn

Nguyên tắc dinh dưỡng

• Ăn dễ tiêu, ít chất xơ thô khi bệnh đang bùng phát.
• Tăng đạm, năng lượng, bổ sung vitamin (B12, D, sắt, canxi).
• Tránh thực phẩm gây kích thích: đồ cay, rượu, cà phê, thức ăn nhiều dầu mỡ.

Gợi ý thực phẩm nên dùng

Lối sống lành mạnh

• Bỏ hút thuốc: rất quan trọng để giảm nguy cơ tái phát.
• Ngủ đủ, giảm stress.
• Tập thể dục nhẹ nhàng: yoga, đi bộ, đạp xe chậm.

Bệnh Crohn có chữa khỏi không?

Hiện tại, Crohn không thể chữa dứt điểm, nhưng:

• Có thể kiểm soát tốt nếu tuân thủ điều trị.
• Giai đoạn lui bệnh (remission) có thể kéo dài hàng năm nếu dùng thuốc đúng và duy trì chế độ sống lành mạnh.
• Điều quan trọng là phát hiện sớm, điều trị kịp thời, tránh biến chứng.

Khi nào cần đến gặp bác sĩ ngay?

Hãy đi khám sớm khi bạn gặp các biểu hiện sau:

• Đau bụng dữ dội, sốt cao, tiêu chảy nhiều lần/ngày.
• Có máu trong phân, sụt cân nhanh.
• Tình trạng tiêu hóa không cải thiện sau 2 tuần điều trị.
• Có dấu hiệu rò hậu môn, hoặc áp-xe.