Suy gan

Suy gan là gì?

Suy gan là tình trạng chức năng gan bị suy giảm nghiêm trọng, khiến cơ quan này không còn khả năng thực hiện các nhiệm vụ thiết yếu như thải độc, tổng hợp protein và điều hòa chuyển hóa. Đây là bệnh lý nguy hiểm, có thể tiến triển nhanh chóng (suy gan cấp) hoặc kéo dài âm thầm trong nhiều năm (suy gan mãn tính), dẫn đến nhiều biến chứng đe dọa tính mạng.

Gan là cơ quan nội tạng lớn nhất, chịu trách nhiệm hơn 500 chức năng quan trọng. Nó hoạt động như một "nhà máy hóa chất" của cơ thể, giúp chuyển hóa dinh dưỡng, đào thải độc tố và tổng hợp các protein cần thiết cho đông máu. Ngoài ra, gan còn giữ vai trò quan trọng trong điều hòa miễn dịch và dự trữ năng lượng. Khi gan bị tổn thương, toàn bộ hệ thống cơ thể sẽ bị ảnh hưởng, gây ra hàng loạt rối loạn chuyển hóa và suy giảm miễn dịch.

Nguyên nhân gây suy gan

Suy gan cấp tính: Khi gan tổn thương đột ngột

Suy gan cấp tính là tình trạng gan bị tổn thương nghiêm trọng trong thời gian ngắn, khiến chức năng gan suy giảm đột ngột. Một số nguyên nhân phổ biến gồm:

• Nhiễm virus viêm gan: Các chủng virus viêm gan A, B, C, D, E có thể gây viêm nhiễm và hủy hoại tế bào gan, dẫn đến suy gan cấp tính, đặc biệt là ở những bệnh nhân chưa được tiêm phòng đầy đủ.
• Ngộ độc thuốc: Paracetamol là một trong những tác nhân hàng đầu gây suy gan khi dùng quá liều. Ngoài ra, một số loại thuốc kháng sinh, thuốc giảm đau và thảo dược không rõ nguồn gốc cũng có thể làm tổn thương gan nghiêm trọng.
• Ngộ độc thực phẩm, hóa chất: Nấm độc, rượu pha cồn công nghiệp, hóa chất độc hại có trong thực phẩm bẩn có thể gây tổn thương gan cấp tính, dẫn đến suy gan nhanh chóng.
• Bệnh lý chuyển hóa hiếm gặp: Một số rối loạn di truyền như bệnh Wilson (tích tụ đồng trong gan) hoặc bệnh rối loạn chuyển hóa acid béo có thể gây tổn thương gan cấp tính, nhất là ở trẻ em.

Suy gan mãn tính: Quá trình tổn thương kéo dài

Suy gan mãn tính thường diễn ra âm thầm qua nhiều năm, khi gan bị tổn thương liên tục mà không được điều trị đúng cách. Các nguyên nhân chính gồm:

• Viêm gan virus kéo dài: Viêm gan B và C nếu không được kiểm soát có thể tiến triển thành xơ gan và suy gan sau nhiều năm.
• Xơ gan do rượu bia: Việc tiêu thụ rượu bia quá mức khiến gan phải làm việc quá tải, dẫn đến viêm gan mạn tính và hình thành mô sẹo (xơ gan), làm suy giảm chức năng gan.
• Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Sự tích tụ mỡ trong gan do béo phì, tiểu đường hoặc rối loạn lipid máu có thể gây viêm gan và tiến triển thành suy gan nếu không được kiểm soát.
• Bệnh tự miễn, rối loạn chuyển hóa: Một số bệnh lý như viêm gan tự miễn, bệnh ứ mật nguyên phát có thể khiến hệ miễn dịch tấn công gan, gây tổn thương kéo dài.
• Ung thư gan, di căn gan: Khi các tế bào ung thư phát triển trong gan hoặc di căn từ cơ quan khác, chúng có thể phá hủy cấu trúc gan, gây suy giảm chức năng nghiêm trọng.

Triệu chứng của suy gan

Triệu chứng giai đoạn đầu

Ở giai đoạn đầu, suy gan thường không biểu hiện rõ ràng, dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý thông thường. Người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi kéo dài, dù nghỉ ngơi đầy đủ vẫn không hồi phục sức lực. Kèm theo đó là chán ăn, buồn nôn, đầy bụng, do gan không còn khả năng sản xuất đủ dịch mật để hỗ trợ tiêu hóa.

Một dấu hiệu quan trọng khác là sự thay đổi màu sắc của nước tiểu và phân. Nước tiểu sẫm màu, trong khi phân nhạt màu hoặc bạc màu, do gan suy yếu không thể đào thải bilirubin đúng cách. Bệnh nhân cũng có thể bắt đầu xuất hiện vàng da, vàng mắt, dấu hiệu rõ ràng cho thấy gan không còn khả năng xử lý sắc tố mật, khiến chúng tích tụ trong máu.

Triệu chứng giai đoạn tiến triển

Khi suy gan chuyển sang giai đoạn nặng hơn, các triệu chứng trở nên rõ ràng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Một trong những biểu hiện điển hình là cổ trướng, tức tình trạng bụng to do tích nước, do gan không còn khả năng điều hòa cân bằng dịch trong cơ thể. Người bệnh cũng có thể bị sưng phù chân do tích tụ dịch ở mô mềm.

Xuất huyết tiêu hóa là dấu hiệu cảnh báo suy gan đã ảnh hưởng đến cơ chế đông máu. Người bệnh dễ bị bầm tím, chảy máu cam hoặc chảy máu chân răng. Nếu tổn thương gan kéo dài, tình trạng xuất huyết trong dạ dày, ruột có thể xảy ra, gây nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen.

Nguy hiểm nhất là khi bệnh tiến triển thành bệnh não gan. Gan không thể loại bỏ độc tố khỏi máu, khiến chúng tác động đến hệ thần kinh trung ương. Người bệnh có thể gặp lú lẫn, mất trí nhớ tạm thời, khó tập trung, rối loạn giấc ngủ, thậm chí hôn mê gan nếu không được điều trị kịp thời. Đây là giai đoạn nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng.

Chẩn đoán suy gan

Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử

Việc chẩn đoán suy gan bắt đầu từ khai thác triệu chứng và bệnh sử của bệnh nhân. Bác sĩ sẽ tìm hiểu về thói quen sinh hoạt, tiền sử sử dụng rượu bia, thuốc men cũng như các bệnh lý gan trước đó. Khám lâm sàng giúp đánh giá mức độ vàng da, sưng phù, dấu hiệu xuất huyết, từ đó định hướng các xét nghiệm cần thiết.

Xét nghiệm đánh giá chức năng gan

Các xét nghiệm máu đóng vai trò quan trọng trong việc xác định suy gan:

• Men gan (ALT, AST): Hai enzym này tăng cao khi tế bào gan bị tổn thương.
• Bilirubin: Nồng độ bilirubin tăng cao gây vàng da, vàng mắt.
• Albumin và INR: Albumin thấp và chỉ số đông máu (INR) tăng là dấu hiệu cho thấy gan mất khả năng tổng hợp protein cần thiết.

Chẩn đoán hình ảnh

Siêu âm gan giúp phát hiện các dấu hiệu bất thường như xơ hóa gan, cổ trướng hoặc u gan. FibroScan là phương pháp hiện đại giúp đo độ xơ hóa gan mà không cần can thiệp xâm lấn. Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết gan để đánh giá chính xác mức độ tổn thương tế bào gan và xác định nguyên nhân cụ thể.

Điều trị suy gan

Điều trị nguyên nhân

Điều trị suy gan cần tập trung vào loại bỏ nguyên nhân gây tổn thương gan. Nếu suy gan do viêm gan virus B hoặc C, bệnh nhân có thể được chỉ định thuốc kháng virus để kiểm soát sự nhân lên của virus và hạn chế tổn thương gan tiến triển.

Đối với suy gan do rượu bia, điều quan trọng nhất là ngừng sử dụng rượu hoàn toàn. Bên cạnh đó, chế độ ăn uống lành mạnh, giảm mỡ, bổ sung protein chất lượng cao cũng giúp phục hồi chức năng gan. Nếu nguyên nhân là thuốc độc gan (như paracetamol liều cao hoặc một số loại thảo dược không rõ nguồn gốc), bệnh nhân cần ngừng ngay lập tức các thuốc này để tránh làm tổn thương gan nghiêm trọng hơn.

Điều trị hỗ trợ

Trong quá trình điều trị, bác sĩ có thể chỉ định bổ sung dinh dưỡng, vitamin nhóm B, C, E, giúp hỗ trợ quá trình tái tạo tế bào gan. Đối với bệnh nhân suy gan có tích tụ nước trong ổ bụng (cổ trướng), thuốc lợi tiểu giúp kiểm soát tình trạng này, ngăn ngừa phù nề nặng.

Một trong những biến chứng nguy hiểm của suy gan là bệnh não gan, do amoniac và các độc tố khác không được gan lọc thải, ảnh hưởng đến hệ thần kinh. Trong trường hợp này, bác sĩ có thể chỉ định thuốc giảm amoniac như lactulose, giúp hạn chế tình trạng lú lẫn, mất ý thức.

Trong những trường hợp suy gan giai đoạn cuối, khi gan không còn khả năng hồi phục, ghép gan là phương pháp điều trị duy nhất giúp bệnh nhân kéo dài sự sống. Đây là một phẫu thuật phức tạp, đòi hỏi có nguồn gan hiến tặng phù hợp, nhưng mang lại cơ hội hồi phục hoàn toàn cho người bệnh.

Phòng ngừa suy gan

Tiêm vaccine viêm gan A, B

Hai loại virus viêm gan phổ biến nhất có thể gây suy gan là viêm gan A và viêm gan B, nhưng may mắn là đều có vaccine phòng ngừa hiệu quả. Việc tiêm phòng đầy đủ giúp giảm nguy cơ nhiễm virus, từ đó bảo vệ gan khỏi tổn thương lâu dài.

Hạn chế rượu bia và thực phẩm độc hại

Rượu bia là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan và suy gan. Hạn chế rượu, thay thế bằng nước lọc, nước ép trái cây tươi giúp giảm gánh nặng cho gan. Ngoài ra, cần tránh thực phẩm nhiễm độc tố, hóa chất, đặc biệt là thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều chất bảo quản.

Duy trì cân nặng hợp lý và tập luyện thể thao

Béo phì là yếu tố nguy cơ quan trọng của gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD), một tình trạng có thể tiến triển thành xơ gan nếu không kiểm soát. Chế độ ăn lành mạnh kết hợp tập thể dục thường xuyên giúp kiểm soát cân nặng, giảm tích tụ mỡ trong gan, từ đó giảm nguy cơ suy gan.

Khám sức khỏe định kỳ

Nhiều bệnh lý gan, đặc biệt là viêm gan virus và gan nhiễm mỡ, có thể diễn tiến âm thầm mà không có triệu chứng rõ ràng. Việc kiểm tra men gan, siêu âm gan định kỳ giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm, khi việc điều trị còn hiệu quả, tránh biến chứng suy gan không thể hồi phục.