Rò hậu môn

Rò hậu môn là gì?

Rò hậu môn là một tình trạng bệnh lý mạn tính xảy ra khi hình thành một đường hầm bất thường nối giữa ống hậu môn và da xung quanh hậu môn. Đường rò này thường là hậu quả của một ổ áp xe bị vỡ hoặc không được xử lý đúng cách, gây nhiễm trùng kéo dài và tạo thành lỗ rò. Bệnh không chỉ gây khó chịu với triệu chứng chảy dịch, đau và ngứa quanh hậu môn mà còn dễ tái phát nếu không được điều trị dứt điểm.

Ai dễ mắc rò hậu môn?

Rò hậu môn có thể gặp ở bất kỳ đối tượng nào, nhưng phổ biến hơn ở nam giới độ tuổi 30–50. Những người từng bị áp xe hậu môn, có tiền sử bệnh lý viêm ruột, người suy giảm miễn dịch (như bệnh nhân HIV/AIDS) hoặc người từng can thiệp phẫu thuật tại vùng hậu môn – trực tràng cũng có nguy cơ cao hơn. Ngoài ra, thói quen vệ sinh kém hoặc chế độ ăn ít chất xơ cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Nguyên nhân gây rò hậu môn

Viêm nhiễm tuyến hậu môn

Một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến rò hậu môn là viêm nhiễm tại các tuyến nằm ở vùng giữa cơ vòng hậu môn trong và ngoài. Khi các tuyến này bị bít tắc, vi khuẩn có thể phát triển mạnh, gây nên áp xe. Nếu áp xe không được dẫn lưu kịp thời hoặc điều trị không triệt để, nó sẽ tạo thành đường rò – kết nối bất thường từ tuyến viêm đến bề mặt da quanh hậu môn.

Áp xe hậu môn không được điều trị dứt điểm

Trường hợp áp xe hậu môn tự vỡ hoặc được dẫn lưu không đúng cách rất dễ tiến triển thành rò hậu môn. Vi khuẩn từ ổ áp xe tạo thành đường dẫn mủ ra ngoài, lâu ngày hình thành đường rò ổn định. Đây là nguyên nhân phổ biến thứ hai và cũng là lý do vì sao mọi trường hợp áp xe hậu môn cần được theo dõi chặt chẽ sau điều trị.

Các bệnh lý nền gây rò hậu môn

Một số bệnh lý mạn tính làm tăng nguy cơ hình thành rò hậu môn, bao gồm:

• Bệnh Crohn: Viêm ruột mạn tính gây loét và xâm lấn các lớp mô quanh trực tràng.
• Lao hậu môn – trực tràng: Do vi khuẩn lao gây viêm kéo dài và hình thành đường rò.
• Ung thư hậu môn: Các tổn thương ác tính có thể phá vỡ cấu trúc mô và tạo đường rò bất thường.
• HIV/AIDS: Suy giảm miễn dịch khiến cơ thể không kiểm soát được nhiễm trùng, làm tăng nguy cơ biến chứng thành rò hậu môn.

Biến chứng sau phẫu thuật hậu môn – trực tràng

Các thủ thuật như cắt trĩ, mổ nứt kẽ hậu môn hoặc các can thiệp vùng chậu nếu không được thực hiện đúng kỹ thuật có thể gây tổn thương mô, tạo điều kiện hình thành đường rò. Ngoài ra, vết mổ nhiễm trùng cũng là nguyên nhân tiềm ẩn dẫn đến rò hậu môn sau phẫu thuật.

Triệu chứng nhận biết rò hậu môn

Rò hậu môn thường biểu hiện qua nhiều triệu chứng kéo dài, âm ỉ và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý hậu môn khác như trĩ, nứt kẽ hoặc áp xe hậu môn. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu điển hình sẽ giúp chẩn đoán và điều trị hiệu quả hơn.

Các dấu hiệu phổ biến của rò hậu môn bao gồm:

• Chảy dịch, mủ quanh hậu môn: Đây là triệu chứng nổi bật. Dịch thường có mùi hôi, màu vàng hoặc xanh, kèm theo cảm giác ẩm ướt quanh hậu môn.
• Ngứa rát, khó chịu ở vùng hậu môn: Dịch tiết kéo dài khiến vùng da quanh hậu môn bị kích ứng, gây ngứa và đỏ da.
• Đau âm ỉ, tăng khi ngồi lâu hoặc đi đại tiện: Đặc biệt nếu đường rò có viêm nhiễm hoặc bị tắc nghẽn, cơn đau có thể trở nên dữ dội hơn.
• Xuất hiện lỗ nhỏ bất thường trên da quanh hậu môn: Lỗ rò có thể đóng rồi lại mở, tiết dịch theo từng đợt.
• Sốt, mệt mỏi (trong giai đoạn viêm cấp): Một số trường hợp có thể sốt nhẹ do nhiễm trùng.

Việc phân biệt rò hậu môn với các bệnh lý tương tự như áp xe hậu môn (thường cấp tính, đau nhiều) hoặc trĩ (không có lỗ rò, không chảy mủ) rất quan trọng trong điều trị.

Phân loại rò hậu môn

Phân loại rò hậu môn giúp bác sĩ xác định mức độ nghiêm trọng và lên kế hoạch điều trị phù hợp. Có nhiều cách phân loại, nhưng phổ biến nhất là dựa vào đường đi của rò so với cơ vòng hậu môn và tính chất phức tạp của đường rò.

Phân loại theo mức độ phức tạp:

• Rò đơn giản: Chỉ có một đường rò ngắn, không liên quan đến cơ thắt hậu môn hoặc cấu trúc sâu. Dễ điều trị, ít tái phát.
• Rò phức tạp: Có nhiều nhánh, có thể đi qua cơ vòng hoặc tạo thành đường rò ngoằn ngoèo, thường liên quan đến bệnh lý nền như Crohn hoặc sau can thiệp phẫu thuật.

Phân loại theo vị trí đường rò:

• Rò xuyên cơ thắt (transsphincteric): Đường rò đi xuyên qua cơ vòng ngoài. Đây là loại phổ biến.
• Rò trên cơ thắt (suprasphincteric): Đường rò bắt đầu ở trên cơ vòng, đi vòng qua rồi thoát ra ngoài da. Điều trị khó hơn.
• Rò ngoài cơ thắt (extrasphincteric): Ít gặp, thường do nguyên nhân phẫu thuật hoặc tổn thương sâu.
• Rò gian cơ thắt (intersphincteric): Nằm giữa hai lớp cơ vòng, là dạng rò đơn giản nhất.

Phân loại theo đặc điểm khác:

• Rò hoàn toàn: Có cả lỗ trong và lỗ ngoài rõ ràng.
• Rò không hoàn toàn: Chỉ có một lỗ, có thể chưa dẫn lưu được hết mủ.

Biến chứng của rò hậu môn 

Rò hậu môn không phải là bệnh lý gây tử vong trực tiếp, nhưng nếu không được điều trị triệt để, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống người bệnh.

Các biến chứng thường gặp gồm:

• Tái nhiễm, tái phát áp xe: Do đường rò không được xử lý triệt để, mủ có thể tích tụ và hình thành áp xe mới, gây đau và nhiễm trùng lan rộng.
• Tổn thương cơ vòng hậu môn: Các đường rò xuyên qua hoặc gần cơ vòng nếu không điều trị đúng cách có thể dẫn đến rách cơ, gây mất kiểm soát đại tiện (đi không tự chủ).
• Hình thành rò phức tạp: Từ một rò đơn giản, nếu để kéo dài, đường rò có thể phân nhánh, đi sâu hơn, dẫn đến khó điều trị và nguy cơ tái phát cao hơn.
• Ung thư hóa đường rò (hiếm gặp): Rò hậu môn mạn tính kéo dài trên 10 năm có nguy cơ tiến triển thành ung thư biểu mô (squamous cell carcinoma).
• Ảnh hưởng tâm lý và sinh hoạt: Cảm giác đau rát, chảy dịch liên tục khiến người bệnh khó khăn khi ngồi, mất tự tin trong sinh hoạt hàng ngày và đời sống tình dục.

Điều trị rò hậu môn càng sớm, hiệu quả điều trị càng cao và ít nguy cơ biến chứng.

Chẩn đoán rò hậu môn

Việc chẩn đoán chính xác rò hậu môn có vai trò quan trọng trong việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, ngăn ngừa tái phát và biến chứng. Chẩn đoán cần kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và các kỹ thuật cận lâm sàng hiện đại.

Khám lâm sàng hậu môn – trực tràng

Đây là bước đầu tiên và bắt buộc. Bác sĩ sẽ quan sát vùng quanh hậu môn để phát hiện:

• Lỗ rò đang chảy dịch hoặc có sẹo cũ.
• Tình trạng viêm đỏ, xơ cứng mô dưới da.
• Sử dụng ngón tay để thăm trực tràng, đánh giá đường rò bên trong hoặc ổ áp xe sâu.

Nội soi hậu môn – trực tràng

Giúp quan sát bên trong ống hậu môn, xác định vị trí lỗ rò trong, đồng thời loại trừ các nguyên nhân khác như trĩ nội, polyp hoặc tổn thương ung thư.

Siêu âm nội soi (Endoanal ultrasound)

Đây là phương pháp hình ảnh không xâm lấn, giúp phát hiện chính xác đường đi của rò, vị trí tương quan với cơ vòng và phát hiện các ổ áp xe nhỏ chưa vỡ.

MRI vùng chậu

Chụp cộng hưởng từ là kỹ thuật hình ảnh có độ chính xác cao nhất hiện nay trong chẩn đoán rò hậu môn, đặc biệt là rò phức tạp hoặc rò tái phát. MRI cho phép xác định đường rò chính, các nhánh phụ và mức độ tổn thương liên quan đến cơ vòng hậu môn.

Một số xét nghiệm khác (khi nghi ngờ nguyên nhân đặc biệt):

• Xét nghiệm máu: CRP, công thức máu nếu nghi viêm nặng.
• Mantoux hoặc PCR lao nếu nghi ngờ rò do lao.
• Xét nghiệm HIV nếu bệnh nhân có nhiều đường rò hoặc nhiễm trùng tái phát.

Điều trị rò hậu môn

Điều trị rò hậu môn cần cá thể hóa theo từng loại rò, mức độ tổn thương và tình trạng sức khỏe người bệnh. Mục tiêu là loại bỏ hoàn toàn đường rò, bảo tồn cơ vòng hậu môn và hạn chế tối đa tái phát.

Điều trị nội khoa (tạm thời hoặc hỗ trợ)

• Kháng sinh: Chỉ định trong giai đoạn viêm cấp hoặc khi có ổ áp xe nhỏ, giúp kiểm soát nhiễm trùng.
• Thuốc giảm đau, kháng viêm: Giảm triệu chứng đau, khó chịu quanh hậu môn.
• Ngâm hậu môn nước ấm (ngâm sitz): Giúp giảm sưng đau, hỗ trợ dẫn lưu dịch tự nhiên.
• Chế độ ăn giàu chất xơ: Hạn chế táo bón, giúp đại tiện dễ dàng, giảm áp lực vùng hậu môn.

Điều trị nội khoa không thể loại bỏ đường rò, chỉ có vai trò hỗ trợ trước hoặc sau phẫu thuật.

Điều trị ngoại khoa

Phẫu thuật là phương pháp điều trị chính, với nhiều kỹ thuật được áp dụng tùy theo loại rò:

Phẫu thuật cắt đường rò (Fistulotomy)

• Cắt mở toàn bộ đường rò và để hở tự lành từ trong ra ngoài.
• Áp dụng với rò đơn giản, không ảnh hưởng nhiều đến cơ vòng.

Đặt Seton

• Dùng sợi chỉ hoặc dây chuyên dụng luồn qua đường rò, giúp dẫn lưu dịch liên tục và làm co dần đường rò.
• Thường chỉ định cho rò phức tạp hoặc rò xuyên qua cơ vòng nhiều lớp.

Phẫu thuật nâng cơ thắt (LIFT – Ligation of Intersphincteric Fistula Tract)

• Cắt và buộc đường rò ở khoảng giữa hai lớp cơ vòng.
• Bảo tồn cơ vòng hậu môn, phù hợp cho rò xuyên cơ thắt hoặc phức tạp.

Phẫu thuật bằng laser hoặc keo sinh học

• Dẫn ánh sáng laser vào đường rò để phá hủy mô bệnh, giúp đóng kín đường rò.
• Hoặc tiêm keo sinh học để bít đường rò từ bên trong.
• Phù hợp cho bệnh nhân sợ mổ, rò nhỏ, không có biến chứng.

Chăm sóc và phòng ngừa sau điều trị rò hậu môn

Quá trình chăm sóc sau phẫu thuật rò hậu môn đóng vai trò quan trọng trong việc đẩy nhanh hồi phục, hạn chế biến chứng và ngăn ngừa tái phát. Ngoài ra, duy trì lối sống lành mạnh cũng là biện pháp hữu hiệu giúp phòng tránh bệnh tái diễn.

Hướng dẫn chăm sóc sau mổ rò hậu môn:

• Ngâm hậu môn bằng nước ấm 2–3 lần/ngày: Nên ngâm mỗi lần khoảng 10–15 phút, đặc biệt sau khi đi đại tiện. Việc này giúp làm sạch vết thương, giảm đau, ngừa nhiễm trùng.
• Giữ vùng hậu môn luôn khô ráo, sạch sẽ: Sử dụng khăn mềm hoặc giấy vệ sinh không mùi để lau nhẹ nhàng, tránh dùng chất tẩy rửa mạnh.
• Ăn uống giàu chất xơ, uống đủ nước: Tăng rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên cám để phòng táo bón, giảm rặn khi đi cầu – yếu tố có thể ảnh hưởng đến vết mổ.
• Tránh ngồi lâu, vận động nhẹ nhàng: Nên đi lại nhẹ nhàng sau mổ, hạn chế ngồi một chỗ quá lâu để không làm tăng áp lực lên hậu môn.
• Tuân thủ đơn thuốc và hướng dẫn của bác sĩ: Uống thuốc đúng liều, đúng giờ và tái khám đúng hẹn để bác sĩ theo dõi vết thương tiến triển.

Phòng ngừa rò hậu môn tái phát:

• Điều trị triệt để các bệnh lý như áp xe hậu môn, viêm ruột.
• Tránh táo bón kéo dài và tiêu chảy mạn tính.
• Thực hiện vệ sinh hậu môn đúng cách hằng ngày.
• Hạn chế tự ý điều trị áp xe hậu môn tại nhà.
• Duy trì hệ miễn dịch khỏe mạnh bằng lối sống lành mạnh.

Khi nào cần đến gặp bác sĩ?

Không nên chủ quan với rò hậu môn hoặc các dấu hiệu hậu phẫu. Người bệnh cần đến cơ sở y tế ngay nếu xuất hiện một trong các tình trạng sau:

• Dịch mủ tái phát sau phẫu thuật: Có thể do đường rò chưa lành hoàn toàn hoặc đã hình thành đường rò mới.
• Đau kéo dài, sưng nề tăng dần quanh hậu môn: Dấu hiệu cảnh báo nhiễm trùng hoặc áp xe tái phát.
• Sốt, mệt mỏi, ớn lạnh: Là triệu chứng toàn thân cần theo dõi sát, có thể báo hiệu nhiễm trùng lan rộng.
• Vết mổ không khô, có mùi hôi hoặc chảy máu nhiều: Có thể liên quan đến nhiễm trùng thứ phát.
• Khó kiểm soát đại tiện: Cần đánh giá lại chức năng cơ vòng và xử lý kịp thời.
• Rò hậu môn tái phát nhiều lần: Bác sĩ có thể chỉ định thêm các phương pháp hình ảnh hoặc xét nghiệm chuyên sâu để tìm nguyên nhân nền (ví dụ: bệnh Crohn, lao,...).