Dịch hạch
Dịch hạch là gì?
Dịch hạch là một bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm do vi khuẩn Yersinia pestis gây ra. Bệnh từng gây ra những đại dịch khủng khiếp trong lịch sử, điển hình là “Cái chết đen” ở châu Âu thế kỷ 14, cướp đi sinh mạng của hàng chục triệu người.
Ngày nay, dù đã có kháng sinh và biện pháp phòng ngừa, dịch hạch vẫn chưa hoàn toàn biến mất và có thể bùng phát trở lại nếu không kiểm soát tốt môi trường và nguồn lây.
Nguyên nhân gây dịch hạch
Tác nhân chính gây bệnh là vi khuẩn Yersinia pestis, một loại trực khuẩn gram âm sống trong cơ thể loài gặm nhấm như chuột, sóc…
Các con đường lây truyền phổ biến:
- Qua vết cắn của bọ chét nhiễm bệnh, thường từ chuột sang người
- Tiếp xúc trực tiếp với động vật hoặc người bị nhiễm
- Hít phải giọt bắn từ người bệnh dịch hạch phổi
Nguy cơ lây lan tăng cao ở những khu vực:
- Vệ sinh kém
- Quá tải dân cư
- Môi trường có nhiều loài gặm nhấm hoang dã
Triệu chứng dịch hạch
Thời gian ủ bệnh thường 2–6 ngày, sau đó các triệu chứng xuất hiện nhanh chóng. Có 3 thể lâm sàng chính:
Dịch hạch hạch (bubonic plague)
- Sốt cao đột ngột
- Ớn lạnh, mệt mỏi
- Hạch sưng to, đau, thường ở bẹn, nách, cổ
- Đau đầu, chóng mặt
Dịch hạch phổi (pneumonic plague)
- Ho đột ngột, ho ra đờm lẫn máu
- Đau ngực, khó thở
- Rất dễ lây lan qua không khí → nguy cơ đại dịch cao
Dịch hạch nhiễm khuẩn huyết (septicemic plague)
- Sốc nhiễm khuẩn
- Chảy máu dưới da, tím tái
- Rối loạn đông máu, suy đa cơ quan
Biến chứng của dịch hạch
Nếu không được điều trị kịp thời, dịch hạch có thể gây:
- Tử vong cao (tới 60–100%), đặc biệt trong thể phổi và nhiễm khuẩn huyết
- Viêm màng não
- Hoại tử chi, tổn thương cơ quan nội tạng
- Suy hô hấp cấp
Chẩn đoán dịch hạch
Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ cần:
Khai thác yếu tố dịch tễ: Tiếp xúc động vật, du lịch vùng có dịch
Thăm khám lâm sàng: Hạch sưng, dấu hiệu nhiễm trùng
Xét nghiệm:
- Nuôi cấy dịch hút từ hạch, máu, đờm
- Phản ứng chuỗi polymerase (PCR)
- Xét nghiệm huyết thanh học
Điều trị dịch hạch
Kháng sinh đặc hiệu
- Streptomycin
- Gentamicin
- Doxycycline
- Ciprofloxacin
Hỗ trợ điều trị
- Truyền dịch, hạ sốt
- Oxy hỗ trợ hô hấp
- Chăm sóc tại bệnh viện, cách ly nếu cần thiết
Thời gian điều trị trung bình từ 7–14 ngày, hồi phục nhanh nếu đáp ứng tốt.
Phòng ngừa dịch hạch
- Kiểm soát loài gặm nhấm xung quanh nhà và khu dân cư.
- Vệ sinh môi trường sống, dọn dẹp rác, thức ăn thừa.
- Sử dụng thuốc diệt bọ chét định kỳ nếu sống ở vùng có nguy cơ.
- Hạn chế tiếp xúc động vật hoang dã hoặc chết không rõ nguyên nhân.
- Đeo khẩu trang, găng tay khi chăm sóc người bệnh.
- Tiêm vắc-xin dịch hạch ở một số quốc gia có nguy cơ cao (chưa phổ biến tại Việt Nam).
Khi nào cần đi khám ngay?
Hãy đến cơ sở y tế ngay nếu bạn:
- Sốt cao đột ngột, hạch sưng đau
- Có ho khan hoặc ho ra máu, đau ngực
- Tiếp xúc với người bị dịch hạch hoặc sống/trở về từ vùng có dịch
Đặc biệt lưu ý nếu bạn thuộc nhóm:
- Trẻ nhỏ
- Người già
- Người có bệnh nền hoặc suy giảm miễn dịch
Câu hỏi thường gặp
Dịch hạch có còn ở Việt Nam không?
Hiện nay dịch hạch rất hiếm ở Việt Nam, nhưng vẫn có nguy cơ tái bùng phát tại một số tỉnh miền núi nếu không kiểm soát tốt chuột hoang và bọ chét.
Dịch hạch có lây từ người sang người không?
Có. Thể phổi của dịch hạch lây rất nhanh qua đường hô hấp. Các thể khác ít lây hơn.
Có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Nếu được điều trị sớm, đa số người bệnh hồi phục hoàn toàn mà không để lại di chứng.
Có vắc-xin ngừa dịch hạch không?
Có, nhưng chưa được tiêm phổ cập. Thường dùng cho nhân viên y tế, nhà nghiên cứu hoặc người sống trong vùng dịch.
