Bệnh Chikungunya
Chikungunya là gì?
Chikungunya là một bệnh truyền nhiễm do virus cùng tên gây ra, lây sang người chủ yếu thông qua vết đốt của muỗi mang mầm bệnh. Đặc trưng của bệnh là sốt cao đột ngột kèm đau khớp dữ dội, đôi khi kéo dài nhiều tuần hoặc thậm chí vài tháng. Mặc dù hiếm khi gây tử vong, nhưng Chikungunya có thể khiến người bệnh suy giảm sức khỏe nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
Tên “Chikungunya” bắt nguồn từ tiếng Makonde – ngôn ngữ của một nhóm dân cư ở Đông Phi – mang nghĩa “cong người lại”, mô tả dáng đi khom lưng của bệnh nhân do đau khớp. Virus này được ghi nhận lần đầu vào năm 1952 tại khu vực biên giới giữa Tanzania và Mozambique, sau một đợt bùng phát lớn. Kể từ đó, nhiều nghiên cứu đã xác nhận Chikungunya thuộc nhóm virus gây sốt kèm đau khớp ở người.
Chikungunya hiện lưu hành rộng ở châu Phi, Nam Á, Đông Nam Á và một số khu vực ở Caribe, Nam Mỹ. Do biến đổi khí hậu và sự mở rộng phạm vi sống của muỗi truyền bệnh, virus này đang xuất hiện tại nhiều quốc gia từng được coi là “vùng an toàn” ở châu Âu và Bắc Mỹ.
Nguyên nhân gây bệnh
Tác nhân gây bệnh
Chikungunya do một loại virus thuộc họ Togaviridae, chi Alphavirus gây ra. Virus này có cấu trúc ARN một sợi dương, bao bọc bởi lớp vỏ lipid, giúp chúng dễ dàng xâm nhập và nhân lên trong tế bào người.
Trung gian truyền bệnh
Hai loài muỗi chính truyền virus Chikungunya là Aedes aegypti và Aedes albopictus. Đây cũng là những loài muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết và Zika, hoạt động mạnh vào ban ngày, đặc biệt vào sáng sớm và chiều tối.
Đặc điểm lây truyền và vòng đời virus trong muỗi
Khi muỗi hút máu từ người nhiễm virus, mầm bệnh sẽ xâm nhập vào cơ thể muỗi và nhân lên trong tuyến nước bọt. Sau thời gian ủ virus trong muỗi khoảng 2–10 ngày, muỗi trở thành nguồn lây truyền suốt phần đời còn lại. Khi đốt người khỏe mạnh, virus theo nước bọt của muỗi xâm nhập vào máu, gây nhiễm bệnh. Do đặc tính này, việc kiểm soát mật độ muỗi và loại bỏ nơi sinh sản của chúng là yếu tố then chốt trong phòng chống dịch.
Triệu chứng của bệnh Chikungunya
Thời gian ủ bệnh
Sau khi bị muỗi mang virus đốt, người bệnh thường trải qua thời gian ủ bệnh từ 3–7 ngày trước khi xuất hiện các triệu chứng rõ rệt.
Triệu chứng thường gặp
- Sốt cao đột ngột (có thể trên 39°C)
- Đau khớp nghiêm trọng, thường ở bàn tay, cổ tay, mắt cá chân hoặc đầu gối
- Phát ban dạng dát sẩn trên da
- Đau cơ, đau đầu, mệt mỏi toàn thân.
Triệu chứng ít gặp hoặc biến chứng
Trong một số trường hợp, Chikungunya có thể gây viêm khớp kéo dài, viêm màng não, hoặc viêm cơ tim, đặc biệt ở người cao tuổi và người mắc bệnh mạn tính.
Phân biệt với sốt xuất huyết và Zika
Mặc dù đều do muỗi Aedes truyền, Chikungunya ít gây xuất huyết như sốt xuất huyết và ít liên quan đến dị tật bẩm sinh như Zika. Điểm khác biệt nổi bật nhất là tình trạng đau khớp dữ dội, thường kéo dài nhiều tuần sau khi hết sốt.
Chẩn đoán bệnh Chikungunya
Xét nghiệm PCR
Phương pháp RT-PCR giúp phát hiện vật liệu di truyền của virus, cho kết quả chính xác trong giai đoạn sớm (trong vòng 7 ngày kể từ khi khởi phát triệu chứng).
Xét nghiệm huyết thanh học
Các xét nghiệm IgM và IgG phát hiện kháng thể kháng virus, thường được chỉ định sau tuần đầu mắc bệnh. IgM cho thấy nhiễm trùng gần đây, trong khi IgG thể hiện đã từng nhiễm.
Kết hợp lâm sàng và cận lâm sàng
Bác sĩ thường dựa trên triệu chứng đặc trưng (sốt cao, đau khớp dữ dội) cùng yếu tố dịch tễ (sống hoặc đi đến vùng có dịch) để định hướng chẩn đoán trước khi xét nghiệm.
Điều trị bệnh Chikungunya
Hiện chưa có thuốc đặc hiệu
Điều trị chủ yếu là giảm triệu chứng, giúp bệnh nhân phục hồi thể trạng.
Biện pháp điều trị hỗ trợ
- Nghỉ ngơi và uống đủ nước để bù dịch.
- Dùng paracetamol để hạ sốt và giảm đau.
- Chườm lạnh hoặc vật lý trị liệu nhẹ nhàng để giảm sưng khớp.
Lưu ý quan trọng: Không dùng aspirin hoặc thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) trước khi loại trừ khả năng sốt xuất huyết, nhằm tránh nguy cơ xuất huyết.
Cách phòng ngừa Virus Chikungunya
Kiểm soát nguồn muỗi
- Loại bỏ nước đọng trong chậu, lọ, lốp xe cũ, máng xối.
- Nuôi cá ăn bọ gậy ở bể chứa nước.
- Đậy kín các dụng cụ chứa nước sinh hoạt.
- Bảo vệ bản thân khỏi muỗi đốt
- Mặc quần áo dài tay, sáng màu.
- Sử dụng kem chống muỗi chứa DEET, picaridin hoặc dầu bạch đàn chanh.
- Ngủ màn, đặc biệt vào ban ngày khi muỗi Aedes hoạt động mạnh.
Hành động cộng đồng
Tổ chức chiến dịch vệ sinh môi trường, tuyên truyền phòng dịch, giám sát ổ dịch và diệt muỗi định kỳ.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
Chikungunya có giống sốt xuất huyết không?
Không. Dù cùng lây qua muỗi Aedes, Chikungunya ít gây xuất huyết, thay vào đó gây đau khớp kéo dài – đặc điểm dễ phân biệt nhất.
Người nhiễm Chikungunya bao lâu thì khỏi?
Phần lớn hồi phục sau 1–2 tuần, nhưng đau khớp có thể kéo dài hàng tháng ở một số người.
Có thể mắc lại không?
Hiện chưa ghi nhận trường hợp mắc lại, vì cơ thể thường tạo miễn dịch lâu dài sau khi nhiễm.
Vaccine phòng bệnh đã có chưa?
Một số loại vaccine đang được thử nghiệm lâm sàng, nhưng chưa phổ biến thương mại.
Kết luận
Chikungunya là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, tuy tỷ lệ tử vong thấp nhưng gây đau khớp kéo dài, ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống. Đợt bùng phát tại Trung Quốc năm 2025 là lời nhắc nhở rằng biến đổi khí hậu và toàn cầu hóa có thể mở rộng vùng lưu hành của virus này. Trong khi chưa có thuốc đặc hiệu hay vaccine phổ cập, phòng chống muỗi và bảo vệ bản thân vẫn là chìa khóa để ngăn ngừa bệnh.
