Bệnh Scorbut

Bệnh Scorbut là gì?

Scorbut là một rối loạn sức khỏe xảy ra khi cơ thể bị thiếu hụt vitamin C trong thời gian dài. Vitamin C (hay còn gọi là acid ascorbic) là dưỡng chất thiết yếu mà cơ thể không thể tự tổng hợp được, buộc phải bổ sung từ thực phẩm hàng ngày. Khi lượng vitamin C giảm sút nghiêm trọng, cơ thể bắt đầu suy yếu do không thể duy trì cấu trúc mô liên kết, làm lành vết thương hay bảo vệ thành mạch máu. Bệnh Scorbut từng là nỗi ám ảnh đối với thủy thủ xa bờ nhiều thế kỷ trước, nhưng đến nay vẫn có thể xuất hiện ở người hiện đại nếu chế độ ăn uống thiếu khoa học.

Nguyên nhân gây bệnh Scorbut

Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến Scorbut là do thiếu hụt vitamin C nghiêm trọng và kéo dài, thường trong nhiều tuần hoặc vài tháng. Vitamin C là yếu tố then chốt để tổng hợp collagen – một loại protein quan trọng giúp duy trì độ bền của da, mạch máu, xương và răng. Nếu không được bổ sung đầy đủ từ thực phẩm, các mô trong cơ thể dần trở nên yếu ớt, dễ tổn thương và dẫn đến các triệu chứng điển hình của Scorbut.

Những đối tượng dễ mắc bệnh Scorbut

Mặc dù hiếm gặp ở người khỏe mạnh, Scorbut vẫn thường xuất hiện ở những nhóm nguy cơ cao như:

• Trẻ em kén ăn, đặc biệt là trẻ không ăn trái cây hoặc rau củ trong thời gian dài.
• Người cao tuổi sống một mình hoặc có chế độ ăn đơn điệu, thiếu rau quả tươi.
• Người có bệnh lý mạn tính, nhất là bệnh đường tiêu hóa như viêm loét dạ dày, Crohn hoặc người sau phẫu thuật dạ dày – ruột.
• Người nghiện rượu, vì rượu cản trở hấp thu và làm giảm lượng vitamin C dự trữ trong cơ thể.
• Người theo chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt hoặc ăn chay không đúng cách, dẫn đến thiếu đa vi chất dinh dưỡng.

Triệu chứng của bệnh Scorbut

Giai đoạn đầu (sau 4–8 tuần thiếu vitamin C)

Ở giai đoạn sớm, các triệu chứng của bệnh Scorbut thường không đặc hiệu, dễ bị bỏ qua:

• Mệt mỏi, cảm giác kiệt sức không rõ nguyên nhân
• Đau cơ, đau khớp, đặc biệt ở vùng chi dưới
• Da trở nên khô ráp, thô sần
• Dễ bầm tím khi va chạm nhẹ
• Giảm cảm giác thèm ăn, dễ cáu gắt hoặc trầm cảm nhẹ

Giai đoạn tiến triển

Nếu tình trạng thiếu vitamin C tiếp tục kéo dài, bệnh sẽ biểu hiện rõ rệt hơn:

• Viêm và chảy máu lợi: Lợi sưng đỏ, dễ chảy máu, răng lung lay
• Xuất huyết dưới da: Các đốm xuất huyết nhỏ (petechiae) hoặc mảng bầm lớn xuất hiện bất thường
• Vết thương lâu lành, dễ nhiễm trùng
• Đau xương và khớp, đặc biệt ở trẻ em
• Rụng tóc, da bị sừng hóa lỗ chân lông (keratosis pilaris)
• Thiếu máu, da nhợt nhạt

Khi không được điều trị, bệnh có thể tiến triển nặng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Biến chứng của bệnh Scorbut

Nếu bệnh Scorbut không được phát hiện và điều trị kịp thời, các biến chứng có thể bao gồm:

• Thiếu máu nặng: Do mất máu mạn tính và giảm hấp thu sắt
• Nhiễm trùng: Hệ miễn dịch suy yếu, da và niêm mạc dễ bị tổn thương
• Suy đa cơ quan: Trong các trường hợp nặng, nhất là người già, người suy dinh dưỡng
• Tử vong: Dù hiếm, nhưng hoàn toàn có thể xảy ra nếu không điều trị trong giai đoạn cuối

Chẩn đoán bệnh Scorbut

Khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ tìm hiểu chế độ ăn của bệnh nhân, các dấu hiệu điển hình như chảy máu lợi, vết bầm không rõ nguyên nhân, đau khớp và các yếu tố nguy cơ liên quan.

Xét nghiệm hỗ trợ

• Định lượng vitamin C trong huyết tương: Nếu thấp hơn 11 µmol/L, có thể xác định thiếu vitamin C nghiêm trọng
• Xét nghiệm công thức máu: Đánh giá tình trạng thiếu máu
• Chẩn đoán phân biệt: Loại trừ các bệnh có biểu hiện tương tự như viêm nướu do vi khuẩn, bệnh về máu, hoặc bệnh tự miễn

Điều trị bệnh Scorbut

Bổ sung vitamin C

• Người lớn: 300–1000 mg/ngày chia làm nhiều lần, uống trong 1–2 tuần đầu
• Trẻ em: 100–300 mg/ngày, điều chỉnh theo cân nặng
• Sau giai đoạn cấp tính, tiếp tục duy trì liều dự phòng 75–90 mg/ngày (theo khuyến cáo của Viện Y học Hoa Kỳ)

Cải thiện chế độ dinh dưỡng

• Tăng cường trái cây tươi như cam, quýt, dâu tây, ổi, xoài
• Bổ sung rau xanh như bông cải, ớt chuông, cải bó xôi, rau ngót
• Tránh đun nấu quá kỹ vì vitamin C dễ bị phân hủy ở nhiệt độ cao

Điều trị triệu chứng

• Sát khuẩn nướu răng, giảm đau khớp
• Truyền sắt nếu có thiếu máu nặng
• Dùng kháng sinh khi có nhiễm trùng thứ phát

Phòng ngừa bệnh Scorbut

• Ăn uống đầy đủ dưỡng chất, đặc biệt là rau xanh và trái cây mỗi ngày
• Không loại bỏ hoàn toàn rau quả trong các chế độ ăn kiêng
• Với người nghiện rượu, người có bệnh tiêu hóa hoặc đang hồi phục sau phẫu thuật, nên bổ sung vitamin C theo chỉ dẫn bác sĩ
• Phụ nữ mang thai và trẻ em cần có chế độ ăn đa dạng để phòng ngừa thiếu vi chất.