Sa trực tràng

Sa trực tràng là gì?

Sa trực tràng là tình trạng một phần hoặc toàn bộ trực tràng (phần cuối của ruột già) sa xuống và nhô ra khỏi hậu môn. Đây là một rối loạn ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa và có thể gây ra cảm giác khó chịu, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Tình trạng này có thể gặp ở nhiều độ tuổi khác nhau, nhưng phổ biến hơn ở người cao tuổi và phụ nữ sau sinh.

Phân loại sa trực tràng

Sa trực tràng được chia thành hai loại chính, dựa trên mức độ và vị trí sa:

Sa trực tràng toàn phần

Trong trường hợp này, toàn bộ thành trực tràng bị đẩy ra ngoài hậu môn, thường thấy rõ khi người bệnh đứng hoặc rặn khi đại tiện. Sa trực tràng toàn phần thường xảy ra ở người cao tuổi, đặc biệt là ở phụ nữ đã sinh con nhiều lần. Khi tình trạng này tiến triển, người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát đại tiện, gây rò rỉ phân và tình trạng khó chịu ở vùng hậu môn.

Sa trực tràng nội tại

Đây là tình trạng khi niêm mạc bên trong của trực tràng bị sa xuống mà không nhô ra khỏi hậu môn. Loại sa này thường gây ra cảm giác khó chịu khi đi vệ sinh, có thể gây ra triệu chứng đau và chảy máu. Mặc dù không nguy hiểm như sa trực tràng toàn phần, sa nội tại vẫn ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt của người bệnh và có thể tiến triển thành sa toàn phần nếu không được quản lý.

Nguyên nhân sa trực tràng

Yếu tố cơ địa

• Cơ vùng chậu yếu: Cơ vùng chậu đóng vai trò quan trọng trong việc nâng đỡ các cơ quan vùng bụng, bao gồm trực tràng. Khi cơ vùng chậu suy yếu, trực tràng dễ dàng bị dịch chuyển khỏi vị trí bình thường, dẫn đến hiện tượng sa. Yếu tố cơ địa này thường gặp ở người lớn tuổi hoặc người có cơ địa yếu từ sớm.
• Đặc điểm giải phẫu: Cấu trúc giải phẫu của vùng chậu và hậu môn ở một số người có thể khiến họ dễ bị sa trực tràng hơn. Ví dụ, những người có kết cấu cơ và mô liên kết yếu hoặc chiều dài trực tràng lớn hơn bình thường dễ bị mắc bệnh hơn.

Tình trạng căng thẳng vùng chậu

• Táo bón kéo dài: Táo bón mãn tính là một trong những yếu tố chính gây ra tình trạng sa trực tràng. Việc rặn mạnh khi đi vệ sinh làm tăng áp lực lên trực tràng, gây căng giãn cơ và mô nâng đỡ, dẫn đến sa trực tràng theo thời gian.
• Căng thẳng khi đại tiện: Thói quen ngồi lâu và rặn mạnh khi đi vệ sinh cũng gây áp lực lớn lên vùng hậu môn và trực tràng. Việc này không chỉ gây nguy cơ sa trực tràng mà còn dẫn đến các bệnh lý khác như trĩ và nứt kẽ hậu môn.

Bệnh lý liên quan

• Hội chứng tăng áp lực ổ bụng: Hội chứng này xảy ra khi áp lực trong ổ bụng gia tăng thường xuyên, có thể do các bệnh lý tiêu hóa hoặc hô hấp. Áp lực tăng lên tạo lực đẩy trực tràng xuống, dẫn đến sa.
• Bệnh phổi mãn tính: Các bệnh phổi mãn tính, đặc biệt là bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), gây ho kéo dài, khiến cơ bụng liên tục phải chịu áp lực. Tình trạng ho mãn tính này không chỉ ảnh hưởng đến phổi mà còn là một trong những nguyên nhân gây ra sa trực tràng.

Các yếu tố khác

• Tuổi tác: Tuổi cao là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu của sa trực tràng do các cơ vùng chậu và mô liên kết trở nên yếu đi. Tuổi tác làm giảm khả năng co giãn của các mô, gây ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng nâng đỡ của vùng chậu.
• Tiền sử sinh nở ở phụ nữ: Sinh con qua đường âm đạo có thể làm yếu cơ và mô vùng chậu, nhất là khi sinh nhiều lần hoặc sinh con lớn. Các biến đổi sinh lý trong thời gian mang thai và quá trình sinh nở làm tăng nguy cơ sa trực tràng ở phụ nữ.
• Phẫu thuật vùng chậu: Những can thiệp phẫu thuật vùng chậu hoặc bụng có thể làm thay đổi cấu trúc nâng đỡ của trực tràng, khiến cơ và mô bị yếu đi. Sau phẫu thuật, vùng chậu có thể không còn khả năng hỗ trợ các cơ quan như trước, làm tăng nguy cơ sa trực tràng.

Triệu chứng của sa trực tràng

Triệu chứng phổ biến nhất của sa trực tràng là cảm giác có khối lạ nhô ra ngoài hậu môn, thường xảy ra sau khi đại tiện. Ở giai đoạn đầu, khối có thể tự trở lại bên trong, nhưng theo thời gian, sa trực tràng có thể trở nên nặng hơn và khó phục hồi tự nhiên.

Người bị sa trực tràng thường gặp khó chịu, cảm giác áp lực hoặc đau âm ỉ ở vùng hậu môn, đặc biệt khi ngồi lâu hoặc đi vệ sinh. Điều này ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt hàng ngày và gây ra tình trạng căng thẳng tâm lý.

Một trong những hậu quả nặng nề của sa trực tràng là khó kiểm soát đại tiện. Cơ hậu môn không còn giữ chặt được trực tràng, dẫn đến rò rỉ phân hoặc mất kiểm soát hoàn toàn, đặc biệt khi bệnh tiến triển đến giai đoạn nặng.

Khi trực tràng bị sa, mô niêm mạc của trực tràng bị cọ sát với bên ngoài, gây đau rát và ngứa ngáy. Nếu không chăm sóc đúng cách, sa trực tràng có thể dẫn đến chảy máu và tăng nguy cơ nhiễm trùng vùng hậu môn.

Chẩn đoán sa trực tràng

Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng cách hỏi bệnh sử của bệnh nhân, tìm hiểu các triệu chứng cụ thể như cảm giác có khối nhô ra sau đại tiện, khó kiểm soát đại tiện hoặc đau rát vùng hậu môn. Các thông tin về thói quen sinh hoạt, tiền sử bệnh lý hoặc phẫu thuật vùng chậu trước đó cũng rất quan trọng. Tiếp theo, bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng vùng hậu môn và trực tràng để đánh giá mức độ sa. Đôi khi, bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân thực hiện động tác rặn để dễ quan sát tình trạng sa trực tràng.

Để xác định mức độ sa và đánh giá ảnh hưởng đến các cơ quan xung quanh, bác sĩ thường chỉ định các phương pháp chẩn đoán hình ảnh:

• Chụp X-quang đại tràng: Phương pháp này sử dụng thuốc cản quang để hiển thị rõ ràng cấu trúc đại tràng và trực tràng, giúp phát hiện các thay đổi về vị trí của trực tràng khi bệnh nhân thực hiện động tác rặn.
• Cộng hưởng từ vùng chậu (MRI): Cộng hưởng từ vùng chậu cung cấp hình ảnh chi tiết và rõ ràng, giúp bác sĩ đánh giá không chỉ mức độ sa mà còn các cấu trúc nâng đỡ trong vùng chậu. Phương pháp này đặc biệt hữu ích để xác định các tổn thương mô mềm và mức độ tổn thương của cơ vùng chậu.

Dựa trên kết quả khám lâm sàng và hình ảnh học, bác sĩ sẽ đánh giá mức độ sa của trực tràng (toàn phần hoặc nội tại) và xác định ảnh hưởng của tình trạng này đến chức năng kiểm soát đại tiện. Việc xác định chính xác mức độ sa rất quan trọng vì nó sẽ quyết định phương pháp điều trị thích hợp cho bệnh nhân.

Điều trị sa trực tràng

Phương pháp điều trị sa trực tràng bao gồm điều trị bảo tồn và phẫu thuật, tùy thuộc vào mức độ bệnh và tình trạng sức khỏe tổng thể của bệnh nhân.

Điều trị bảo tồn

Điều trị bảo tồn thường được áp dụng cho các trường hợp sa trực tràng ở mức độ nhẹ hoặc cho bệnh nhân không thể thực hiện phẫu thuật.

• Thay đổi lối sống: Bệnh nhân được khuyên nên tránh rặn mạnh khi đi vệ sinh, ngồi vệ sinh đúng tư thế và tránh các hoạt động tạo áp lực lên vùng bụng. Bệnh nhân cũng cần giữ thói quen sinh hoạt lành mạnh và tránh tình trạng táo bón.
• Cải thiện chế độ ăn uống: Chế độ ăn giàu chất xơ và đủ nước giúp cải thiện tình trạng táo bón, giảm căng thẳng lên trực tràng và hậu môn. Bổ sung các loại rau củ, hoa quả và uống đủ nước mỗi ngày là yếu tố quan trọng trong việc ngăn ngừa táo bón mãn tính.
• Bài tập cơ vùng chậu: Bài tập cơ vùng chậu, hay còn gọi là bài tập Kegel, giúp tăng cường cơ nâng đỡ trực tràng và giảm nguy cơ sa trực tràng. Các bài tập này được hướng dẫn bởi các chuyên gia hoặc bác sĩ vật lý trị liệu để đảm bảo thực hiện đúng cách.

Phẫu thuật

Phẫu thuật được xem là phương pháp điều trị hiệu quả cho các trường hợp sa trực tràng nặng hoặc khi các phương pháp điều trị bảo tồn không mang lại kết quả.

• Phẫu thuật qua đường hậu môn: Phẫu thuật này được thực hiện qua đường hậu môn, giúp cố định trực tràng trở lại vị trí ban đầu. Đây là phương pháp ít xâm lấn và phù hợp cho một số bệnh nhân không thể thực hiện phẫu thuật qua đường bụng.
• Phẫu thuật qua đường bụng: Phẫu thuật này thường được thực hiện qua nội soi hoặc mổ mở, giúp cố định trực tràng bằng cách sử dụng các mảnh ghép hoặc chỉ khâu để giữ trực tràng ở vị trí đúng. Phương pháp này thường áp dụng cho trường hợp sa trực tràng toàn phần và cho kết quả lâu dài hơn.

Sau phẫu thuật, bệnh nhân có thể gặp một số biến chứng như nhiễm trùng, chảy máu hoặc táo bón. Để phòng tránh các biến chứng này, bệnh nhân cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ, duy trì chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh, tập luyện nhẹ nhàng và tránh tạo áp lực lên vùng bụng trong thời gian phục hồi.

Phòng ngừa sa trực tràng

Phòng ngừa sa trực tràng đòi hỏi sự kết hợp giữa chế độ ăn uống lành mạnh, lối sống đúng cách và các bài tập tăng cường cơ vùng chậu. Các biện pháp dưới đây không chỉ giúp ngăn ngừa mà còn giảm thiểu các yếu tố nguy cơ gây ra sa trực tràng.

Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh

Chế độ ăn giàu chất xơ từ rau xanh, hoa quả và ngũ cốc nguyên cám sẽ giúp làm mềm phân và hỗ trợ hệ tiêu hóa, giảm nguy cơ táo bón - một trong những yếu tố dẫn đến sa trực tràng. Bên cạnh đó, việc uống đủ nước (khoảng 2-2.5 lít mỗi ngày) là cần thiết để cơ thể duy trì chức năng đường ruột tốt và giảm căng thẳng trong quá trình đại tiện.

Tránh táo bón, không căng thẳng khi đại tiện

Táo bón kéo dài và việc căng thẳng khi đại tiện làm gia tăng áp lực lên vùng trực tràng và vùng chậu. Để tránh tình trạng này, hãy tập thói quen đi vệ sinh đều đặn, không rặn mạnh và giữ tư thế ngồi phù hợp khi đại tiện. Ngoài ra, sử dụng ghế kê chân có thể giúp điều chỉnh tư thế ngồi vệ sinh, giảm áp lực lên vùng hậu môn và trực tràng.

Rèn luyện cơ vùng chậu thường xuyên

Các bài tập cơ vùng chậu, hay còn gọi là bài tập Kegel, có thể giúp cải thiện sức mạnh của cơ nâng đỡ trực tràng và ngăn ngừa nguy cơ sa. Điều này đặc biệt quan trọng đối với phụ nữ sau sinh, khi cơ vùng chậu có thể bị yếu đi do quá trình mang thai và sinh nở. Tập luyện Kegel đều đặn giúp tăng cường sức khỏe vùng chậu và hỗ trợ phòng ngừa sa trực tràng hiệu quả.

Kết luận

Sa trực tràng là bệnh lý gây ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày, nhưng với việc chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời, các triệu chứng có thể được kiểm soát hiệu quả. Phòng ngừa bệnh lý sa trực tràng thông qua lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống hợp lý và tập luyện cơ vùng chậu không chỉ giúp duy trì sức khỏe vùng chậu mà còn tăng cường chất lượng cuộc sống. Bác sĩ chuyên khoa khuyến nghị mọi người nên thường xuyên theo dõi sức khỏe, thực hiện khám định kỳ và tham vấn y tế khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào để duy trì sức khỏe tốt nhất.