Rung giật nhãn cầu

Rung giật nhãn cầu là gì?

Rung giật nhãn cầu (Nystagmus) là một rối loạn vận động của mắt, trong đó nhãn cầu di chuyển không kiểm soát theo hướng ngang, dọc hoặc xoay tròn. Những chuyển động này có thể nhanh hoặc chậm, liên tục hoặc ngắt quãng, khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc duy trì tầm nhìn ổn định.

Tình trạng này có thể xảy ra ngay từ khi sinh ra (bẩm sinh) hoặc xuất hiện do các vấn đề thần kinh, tiền đình hoặc tác động từ các yếu tố bên ngoài.

Nguyên nhân gây rung giật nhãn cầu

Rung giật nhãn cầu có thể bắt nguồn từ hai nhóm nguyên nhân chính: bẩm sinh (xuất hiện từ nhỏ) và mắc phải (do bệnh lý hoặc tác động bên ngoài).

Nguyên nhân bẩm sinh

• Yếu tố di truyền: Một số trường hợp rung giật nhãn cầu có tính di truyền, tức là bệnh có thể xuất hiện trong gia đình qua nhiều thế hệ.
• Bất thường phát triển hệ thần kinh thị giác: Những khiếm khuyết trong quá trình hình thành thần kinh thị giác có thể dẫn đến rung giật nhãn cầu bẩm sinh, ảnh hưởng đến khả năng nhận diện hình ảnh.
• Tật khúc xạ nặng: Những trẻ bị cận thị nặng hoặc loạn thị không được điều chỉnh sớm có nguy cơ phát triển rung giật nhãn cầu do mắt phải liên tục điều tiết để nhìn rõ.

Nguyên nhân mắc bệnh

• Tổn thương thần kinh trung ương: Các bệnh lý như đột quỵ, u não hoặc đa xơ cứng có thể ảnh hưởng đến vùng não điều khiển chuyển động mắt, gây ra rung giật nhãn cầu.
• Rối loạn tiền đình: Các bệnh lý liên quan đến hệ thống tiền đình, như hội chứng Ménière hay viêm dây thần kinh tiền đình, có thể làm mất cân bằng tín hiệu truyền đến mắt, gây ra rung giật nhãn cầu kèm theo chóng mặt.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như thuốc chống động kinh, thuốc an thần hoặc rượu có thể làm rối loạn chức năng tiền đình và thần kinh vận nhãn, dẫn đến rung giật nhãn cầu.
• Chấn thương sọ não: Những tổn thương do tai nạn giao thông, va đập mạnh hoặc chấn thương thể thao có thể gây tổn hại đến các dây thần kinh kiểm soát cử động mắt, làm xuất hiện rung giật nhãn cầu đột ngột.

Triệu chứng của rung giật nhãn cầu

Rung giật nhãn cầu (Nystagmus) có thể biểu hiện ở nhiều mức độ khác nhau, từ nhẹ đến nghiêm trọng, ảnh hưởng đáng kể đến thị lực và khả năng định hướng của người bệnh. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Chuyển động mắt không kiểm soát: Nhãn cầu di chuyển liên tục theo chiều ngang, dọc hoặc xoay tròn, làm suy giảm khả năng giữ ổn định hình ảnh.
• Nhìn mờ, khó tập trung: Người bệnh gặp khó khăn trong việc tập trung vào một vật thể cố định, đặc biệt khi đọc sách hoặc nhìn vào màn hình điện tử.
• Chóng mặt, mất thăng bằng: Do liên quan đến hệ thống tiền đình, rung giật nhãn cầu có thể gây rối loạn thăng bằng, khiến người bệnh cảm thấy chao đảo, đặc biệt khi di chuyển.
• Nhạy cảm với ánh sáng: Mắt có xu hướng bị kích thích bởi ánh sáng mạnh, khiến người bệnh khó chịu và có thể phải nheo mắt thường xuyên.
• Triệu chứng nặng hơn khi căng thẳng hoặc mệt mỏi: Rung giật nhãn cầu có thể tăng cường độ khi người bệnh rơi vào trạng thái stress, mất ngủ hoặc mệt mỏi kéo dài.

Phân loại rung giật nhãn cầu

Rung giật nhãn cầu có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau, giúp bác sĩ xác định nguyên nhân và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Theo thời điểm xuất hiện

• Rung giật nhãn cầu bẩm sinh: Xuất hiện ngay từ khi sinh ra hoặc trong những tháng đầu đời, thường liên quan đến rối loạn phát triển thần kinh thị giác hoặc yếu tố di truyền.
• Rung giật nhãn cầu mắc phải: Xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào do bệnh lý thần kinh, tiền đình, chấn thương hoặc tác dụng phụ của thuốc.

Theo hướng di chuyển

• Rung giật ngang: Nhãn cầu di chuyển theo chiều ngang (trái – phải), thường gặp nhất.
• Rung giật dọc: Mắt dao động theo chiều lên – xuống, có thể liên quan đến tổn thương thân não hoặc tiểu não.
• Rung giật xoay: Nhãn cầu di chuyển theo hình tròn hoặc hình elip, thường liên quan đến rối loạn tiền đình hoặc bệnh lý thần kinh.

Theo mức độ tự chủ

• Rung giật nhãn cầu tự phát: Xảy ra mà không có tác động trực tiếp từ môi trường, thường do nguyên nhân thần kinh hoặc di truyền.
• Rung giật nhãn cầu do tác động từ bên ngoài: Xuất hiện khi có yếu tố kích thích như rượu, thuốc hoặc chấn thương.

Chẩn đoán rung giật nhãn cầu

Việc chẩn đoán rung giật nhãn cầu đòi hỏi sự kết hợp giữa khám lâm sàng và các phương pháp cận lâm sàng nhằm xác định nguyên nhân cũng như đánh giá mức độ ảnh hưởng đến thị giác.

Khám mắt và kiểm tra thị lực

Bác sĩ chuyên khoa mắt sẽ thực hiện kiểm tra thị lực, đo khúc xạ và đánh giá khả năng điều tiết của mắt để xác định mức độ ảnh hưởng của rung giật nhãn cầu đến tầm nhìn của người bệnh.

Đo điện cơ đồ mắt (ENG, VNG)

Electronystagmography (ENG) và Videonystagmography (VNG) là hai phương pháp giúp ghi lại chuyển động mắt bất thường, từ đó xác định kiểu rung giật nhãn cầu cũng như mối liên quan với hệ thống tiền đình.

Chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc CT não

Khi nghi ngờ nguyên nhân thần kinh như u não, đột quỵ hoặc tổn thương hệ thần kinh trung ương, bác sĩ có thể chỉ định chụp MRI hoặc CT não để phát hiện các bất thường trong cấu trúc não bộ.

Đánh giá tiền đình

Bằng cách thực hiện các nghiệm pháp tiền đình, bác sĩ có thể phân biệt giữa rung giật nhãn cầu do rối loạn tiền đình và các nguyên nhân khác, giúp định hướng phương pháp điều trị phù hợp.

Điều trị rung giật nhãn cầu

Điều trị rung giật nhãn cầu phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ nghiêm trọng và ảnh hưởng đến thị lực của người bệnh. Mặc dù không thể chữa khỏi hoàn toàn trong hầu hết các trường hợp, nhưng có nhiều phương pháp giúp kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng sống.

Điều chỉnh bằng kính áp tròng hoặc kính đặc biệt

• Kính áp tròng có thể giúp ổn định hình ảnh bằng cách hạn chế chuyển động không tự chủ của mắt, đặc biệt là ở những người có rung giật nhãn cầu bẩm sinh.
• Một số loại kính có lăng kính đặc biệt giúp điều chỉnh vị trí đầu và giảm mức độ rung giật nhãn cầu khi nhìn tập trung.

Dùng thuốc

Mặc dù không thể điều trị dứt điểm, một số loại thuốc có thể giúp kiểm soát triệu chứng, đặc biệt trong rung giật nhãn cầu mắc phải:

• Gabapentin: Thường được sử dụng để giảm biên độ rung giật, cải thiện khả năng nhìn tập trung.
• Baclofen: Có tác dụng làm giảm tần suất rung giật nhãn cầu và giúp kiểm soát cử động mắt tốt hơn.
• Một số thuốc an thần hoặc ức chế thần kinh khác có thể được chỉ định tùy theo nguyên nhân cụ thể.

Can thiệp phẫu thuật

Trong một số trường hợp đặc biệt, khi rung giật nhãn cầu gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực và chất lượng cuộc sống, bác sĩ có thể cân nhắc phẫu thuật:

• Điều chỉnh vị trí cơ vận nhãn để giảm mức độ rung giật.
• Phẫu thuật chỉnh trục nhãn cầu nhằm giúp người bệnh duy trì tư thế đầu thoải mái hơn khi nhìn tập trung.

Vật lý trị liệu mắt

• Một số bài tập mắt giúp cải thiện khả năng kiểm soát cử động mắt, đặc biệt trong rung giật nhãn cầu mắc phải do nguyên nhân thần kinh.
• Phương pháp tập luyện tiền đình có thể được áp dụng nếu rung giật nhãn cầu liên quan đến rối loạn tiền đình.

Điều trị nguyên nhân tiềm ẩn

Nếu rung giật nhãn cầu là hậu quả của một bệnh lý khác, việc điều trị nguyên nhân gốc rễ có thể giúp cải thiện triệu chứng:

• U não, tổn thương thần kinh trung ương: Cần can thiệp bằng thuốc, phẫu thuật hoặc xạ trị tùy từng trường hợp.
• Rối loạn tiền đình: Điều trị bệnh Ménière, viêm dây thần kinh tiền đình bằng thuốc và phục hồi chức năng tiền đình có thể làm giảm triệu chứng.

Phòng ngừa rung giật nhãn cầu

Mặc dù không thể phòng ngừa hoàn toàn rung giật nhãn cầu bẩm sinh, nhưng một số biện pháp có thể giúp giảm mức độ ảnh hưởng và cải thiện thị lực cho người bệnh.

Khám mắt định kỳ

• Trẻ em có dấu hiệu bất thường về mắt cần được khám sớm để phát hiện và can thiệp kịp thời.
• Người lớn có nguy cơ cao (bệnh lý thần kinh, tiền đình) nên kiểm tra mắt và hệ thần kinh định kỳ để theo dõi triệu chứng.

Hạn chế các yếu tố nguy cơ

• Tránh sử dụng rượu và các loại thuốc có tác dụng phụ gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương.
• Cẩn thận khi dùng thuốc an thần, chống động kinh hoặc thuốc giãn cơ theo chỉ định của bác sĩ.

Điều chỉnh tư thế đầu phù hợp

Một số người bị rung giật nhãn cầu có thể giảm triệu chứng bằng cách duy trì tư thế đầu nhất định khi nhìn. Bác sĩ nhãn khoa có thể hướng dẫn cách điều chỉnh phù hợp với từng trường hợp.

Hỗ trợ thị lực bằng thiết bị quang học

• Sử dụng kính lăng kính hoặc thiết bị hỗ trợ thị lực có thể giúp người bệnh nhìn rõ hơn và giảm sự ảnh hưởng của rung giật nhãn cầu trong sinh hoạt hàng ngày.
• Công nghệ thị giác hỗ trợ, như phần mềm đọc màn hình hoặc thiết bị phóng đại chữ, giúp cải thiện khả năng làm việc và học tập cho người bị suy giảm thị lực.